Merge pull request 'duzeltmeler' (#1) from mrtmrcbr/guvenlik:url-duzeltme into master

Reviewed-on: oyd/guvenlik#1
remotes/1719671380117180819/master
murat emir cabaroğlu 4 years ago
commit 759d0fe42e
  1. 18
      src/README.md
  2. 12
      src/SUMMARY.md
  3. 2
      src/ag_guvenligi/README.md
  4. 2
      src/ag_guvenligi/guvenli_baglantilar.md
  5. 4
      src/ag_guvenligi/guvenli_web_gezintisi.md
  6. 16
      src/ag_guvenligi/tor.md
  7. 8
      src/beseri_guvenlik/README.md
  8. 6
      src/beseri_guvenlik/parolalar.md
  9. 2
      src/cihaz_guvenligi/cihaz_sifreleme.md
  10. 10
      src/cihaz_guvenligi/mobil_cihazlar.md
  11. 2
      src/yazisma_guvenligi/README.md
  12. 2
      src/yazisma_guvenligi/gpg/anahtar-saklama.md
  13. 8
      src/yazisma_guvenligi/gpg/gpg-anahtar-uretimi.md
  14. 18
      src/yazisma_guvenligi/gpg/paperbackup/paperbackup.md
  15. 4
      src/yazisma_guvenligi/omemo/omemo.md
  16. 16
      src/yazisma_guvenligi/openpgp.md
  17. 4
      src/yazisma_guvenligi/sifreli-eposta-hizmetleri.md

@ -4,11 +4,11 @@
Zaman sıkıntısı mı çekiyorsunuz? Baskıyla mücadele etmek ve daha iyi bir dünya inşaa etmek için çok mu meşgulsünüz? Muhteşem! Burada bahsedeceğimiz kolay adımlarla kendinizin ve herkesin sayısal hayatını daha güvenli kılabilirsiniz.
* [Yazışma disiplinine giriş yapın](./beseri-guvenlik/mesaj-disiplini.md): Yazışma disiplinine giriş yapın: Saldırıların çoğu posta kutunuzdan gelir. E-posta ve anlık yazışma kullanırken uygun önlemleri nasıl alacağınızı öğrenin.
* [Parola yöneticisi ve Zarola kullanın](./passwords.md): Parola yöneticisi kullanarak kendinizi çok sayıda tehlikeden koruyabilirsiniz. Parola yöneticinizi de bir Zarola ile koruyarak güvenliğinizi artırabilirsiniz.
* [Cihazlarınızı şifreleyin](./device-encryption.md): Tam disk şifreleme kullanması çok kolay, pek çok işletim sisteminde dahili olarak gelen ve cihazlarınızdaki verilerin korunmasında çok etkili bir sistemdir.
* [Web sitelerini daha güvenli gezin](./better-web-browsing.md): Varsayılan tarayıcınızı ve varsayılan ayarlarını değiştirip birkaç eklenti kurarak web üzerindeki güvneliğinizi ve keyfinizi fazlasıyla arttırabilirsiniz.
* [Yazılımlarınızı güvenli çalıştırın](./software-safety.md): Cihazlarınızdaki yazılımları güncellemek güvenliğiniz için yapabileceğiniz en basit şeydir.
* [Yazışma disiplinine giriş yapın](./beseri_guvenlik/mesaj_disiplini.md): Yazışma disiplinine giriş yapın: Saldırıların çoğu posta kutunuzdan gelir. E-posta ve anlık yazışma kullanırken uygun önlemleri nasıl alacağınızı öğrenin.
* [Parola yöneticisi ve Zarola kullanın](./beseri_guvenlik/parolalar.md): Parola yöneticisi kullanarak kendinizi çok sayıda tehlikeden koruyabilirsiniz. Parola yöneticinizi de bir Zarola ile koruyarak güvenliğinizi artırabilirsiniz.
* [Cihazlarınızı şifreleyin](./cihaz_guvenligi/cihaz_sifreleme.md): Tam disk şifreleme kullanması çok kolay, pek çok işletim sisteminde dahili olarak gelen ve cihazlarınızdaki verilerin korunmasında çok etkili bir sistemdir.
* [Web sitelerini daha güvenli gezin](./ag_guvenligi/guvenli_web_gezintisi.md): Varsayılan tarayıcınızı ve varsayılan ayarlarını değiştirip birkaç eklenti kurarak web üzerindeki güvneliğinizi ve keyfinizi fazlasıyla arttırabilirsiniz.
* [Yazılımlarınızı güvenli çalıştırın](./cihaz_guvenligi/yazilim_guvenligi.md): Cihazlarınızdaki yazılımları güncellemek güvenliğiniz için yapabileceğiniz en basit şeydir.
## Neden Güvenlik Önemlidir
@ -32,9 +32,9 @@ Bu bağlamda, sayısal güvenlik hayati bir öneme sahiptir.
|Güvenlik Tipi|Bu nedir?|Ne zaman Faydalıdır?|
|--- |--- |--- |
|[Beşeri Güvenlik](./chapter_1.md)|**Davranışlarınız** ile ilgili yapabileceğiniz küçük değişiklikler.|İnsan hatalarının bir güvenlik sistemindeki *zayıf halka* olmasını engeller.|
|[Cihaz Güvenliği](./chapter_1.md)|**Bilgisayar ve telefonlarınızı** saldırılara daha dayanıklı kılacak adımlar.|Cihazınızın *fiziksel* olarak saldırganların eline geçmesi durumunda bilinen saldırılara karşı dayanıklı kılmak yararlıdır.|
|[Yazışma Güvenliği](./chapter_1.md)|**her mesajı** gönderir veya alırken şifrelenin yolları.|Eğer belirli bir mesajın gönderilir ve depolanırken **mahremiyetini** teminat altına almak için gereklidir.|
|[Ağ Güvenliği](./chapter_1.md)|Sizi takip eden siteleri engellemek ve **İnternet trafiğinizi** şifrelemek.|Davranışsal takiplere, hesap çalınmalarına, sansüre, sosyal ağ takibine, dinlemlere ve reklamlara karşı korunmaya yardımcı olur|
|[Beşeri Güvenlik](./beseri_guvenlik)|**Davranışlarınız** ile ilgili yapabileceğiniz küçük değişiklikler.|İnsan hatalarının bir güvenlik sistemindeki *zayıf halka* olmasını engeller.|
|[Cihaz Güvenliği](./cihaz_guvenligi)|**Bilgisayar ve telefonlarınızı** saldırılara daha dayanıklı kılacak adımlar.|Cihazınızın *fiziksel* olarak saldırganların eline geçmesi durumunda bilinen saldırılara karşı dayanıklı kılmak yararlıdır.|
|[Yazışma Güvenliği](./yazisma_guvenligi)|**her mesajı** gönderir veya alırken şifrelenin yolları.|Eğer belirli bir mesajın gönderilir ve depolanırken **mahremiyetini** teminat altına almak için gereklidir.|
|[Ağ Güvenliği](./ag_guvenligi)|Sizi takip eden siteleri engellemek ve **İnternet trafiğinizi** şifrelemek.|Davranışsal takiplere, hesap çalınmalarına, sansüre, sosyal ağ takibine, dinlemlere ve reklamlara karşı korunmaya yardımcı olur|
Ayrıca [güvenlik okuma listesi](./resources.md) sayfasını daha fazla güvenlik rehberi ve aktivist servis sağlayıcılar için inceleyin.

@ -9,13 +9,13 @@
- [Cihaz Güvenliği](cihaz_guvenligi/README.md)
- [Yazılım Güvenliği](cihaz_guvenligi/yazilim_guvenligi.md)
- [Cihaz Şifreleme](cihaz_guvenligi/cihaz_sifreleme.md)
- [Mobil Cihazlar](cihaz_guvenligi/mobile_cihazlar.md)
- [Mobil Cihazlar](cihaz_guvenligi/mobil_cihazlar.md)
- [Yazışma Güvenliği](yazisma_guvenligi/README.md)
- [Şifreli E-Posta](yazisma_guvenligi/openpgp.md)
- [GnuPG Anahtar Üretimi](yazisma_guvenligi/gpg/gpg-anahtar-uretimi.md)
- [GnuPG Anahtarını Saklama](yazisma_guvenligi/gpg/anahtar-saklama.md)
- [Anahtarın Kağıt Yedeğini Almak](yazisma_guvenligi/gpg/paperbackup/paperbackup.md)
- [GnuPG ile E-posta Sifreleme](yazisma_guvenligi/gpg/eposta-sifreleme.md)
- [GnuPG Anahtar Üretimi](yazisma_guvenligi/gpg/gpg-anahtar-uretimi.md)
- [GnuPG Anahtarını Saklama](yazisma_guvenligi/gpg/anahtar-saklama.md)
- [Anahtarın Kağıt Yedeğini Almak](yazisma_guvenligi/gpg/paperbackup/paperbackup.md)
- [GnuPG ile E-posta Sifreleme](yazisma_guvenligi/gpg/eposta-sifreleme.md)
- [Şifreli E-Posta Hizmetleri](yazisma_guvenligi/sifreli-eposta-hizmetleri.md)
- [OTR İle Anlık Yazışma](yazisma_guvenligi/otr.md)
- [OMEMO İle Anlık Yazışma](yazisma_guvenligi/omemo/omemo.md)
@ -26,7 +26,7 @@
- [Sertifikalar](ag_guvenligi/sertifikalar.md)
- [StartTLS](ag_guvenligi/starttls.md)
- [Tor](ag_guvenligi/tor.md)
- [Vpn](ag_guvenligi/vpn/vpn.md)
---
[Kaynaklar](resources.md)

@ -7,6 +7,6 @@
Peki İnternet'in paydaşları olarak bizler neler yapabiliriz? Ağ güvenliği bilgisayarınızı ve iletişiminizi ağ üzerinde nasıl koruyabileceğinize dair tavsiyeler içermektedir.
* [TOR - The Onion Router](tor.md)
* [VPN - Virtual Private Network](vpn.md)
* [VPN - Virtual Private Network](vpn/vpn.md)
* [TLS - Transport Layer Security](tls.md)
* [Shadow Socks](shadow.md)

@ -95,6 +95,6 @@ C: Eğer detaylıca [riseup yardım sayfalarını](https://support.riseup.net) i
Artık güvenli bağlantılar kullandığınıza göre her şey tamamen güvenli değil mi? Ne yazık ki hayır! Güvenli bağlantılar sadece verinin iletimini güvenli kılar, verinin mahremiyetini sağlamaz. Örneğin; güvenli bağlantılar aracılığı ile e-posta gönderdiğinizde, e-postanız sunucularımızdan şifreli olarak gönderilir fakat İnternette e-postazın hedefine ulaşmadan önce atlayacağı çokça başka basamak vardır. Bu basamaklar nadiren şifrelidir ve bu bir kimseye hem İnternette iletimi sırasında hem sunucuda beklerken hem de alıcının bilgisayarında e-postalarınıza erişmek için sayısız fırsat verir. Güvenli bağlantılar kullanmak gerçeklikte sadece kullanıcı adı ve parolalarınızın korunmasına yarar.
E-posta iletişiminizi daha güvenli kılmak için başka neler yapabilirsiniz? Eğer e-postalarınızı uçtan uca güvenli kılmak istiyorsanız [GnuPG gibi güçlü şifreleme araçlarını](../message_security/openpgp.md) kullanmaya başlamanız ve insanların sizinle bu araçlarla iletişim kurmasını sağlamalısınız. [Thunderbird için Enigmail](../message_security/openpgp.md#enigmail) isminde, güçlü şifreleme imkanlarını kolaylıkla kullanımını sağlayan bir eklenti vardır.
E-posta iletişiminizi daha güvenli kılmak için başka neler yapabilirsiniz? Eğer e-postalarınızı uçtan uca güvenli kılmak istiyorsanız [GnuPG gibi güçlü şifreleme araçlarını](../yazisma_guvenligi/openpgp.md) kullanmaya başlamanız ve insanların sizinle bu araçlarla iletişim kurmasını sağlamalısınız. [Thunderbird için Enigmail](../yazisma_guvenligi/openpgp.md#webmail-kullanarak-e-posta-şifrelenebilir-mi) isminde, güçlü şifreleme imkanlarını kolaylıkla kullanımını sağlayan bir eklenti vardır.
Web'de güvenlik HTTPS'nin etrafında gönmektedir ve bu belirli bir sertifikanın sunucu için "geçerli" sayılıp sayılmayacağının web tarayıcısı tarafından belirlenmesini gerektirir. Bu şu anda tarayınız tarafından dağıtılan "güvenilir" sertifika otoriteleri listesi aracılığı ile olur. Bu baya tırt bir şey çünkü sizi bir kullanıcı olarak bir çeşit merkezi otoriteye bağlantı güvenliğinizi onaylaması için güvenmenizi gerektirir. Neden bir takım kendini yetkilendirmiş otoriteye güvenli bağlantılarınızda pay vermek isteyesiniz? Neden bunun tırt olduğuna ilişkin daha fazla bilgi isterseniz [sosyal yapılarımızı şekillendiren teknik mimari](https://lair.fifthhorseman.net/~dkg/tls-centralization/) hakkındaki makaleyi okumalı ve bu merkezileşmiş hiyerarşinin neden çok sorunlu olduğuna şahit olmalısınız.

@ -6,7 +6,7 @@ En bilindik dört tarayıcı, Firefox, Chrome, Internet Explorer ve Safari, yak
Bu dört tarayıcı da [[browser-score-card]] düşük puanlar aldı. Yine de, bu tarayıcılar aşağıda belirttiğimiz belli başlı eklentiler kullanılarak iyileştirilebilir.
Alternatif olarak, Firefox'un, Tor Projesi tarafından daha güvenli ve anonim olmak için özelliştirilmiş versiyonu olan [[Tor Tarayıcısı => https://www.torproject.org/download/download-easy.html.en]]'nı kullanabilirsiniz.
Alternatif olarak, Firefox'un, Tor Projesi tarafından daha güvenli ve anonim olmak için özelliştirilmiş versiyonu olan [Tor Tarayıcısı](https://www.torproject.org/download/download-easy.html.en)'nı kullanabilirsiniz.
## Ayarlarınızı Yapın
@ -35,7 +35,7 @@ Flash, Adobe tarafından sunulan, pek çok güvenlik problemine sebep olan bir e
### Varsayılan arama motorunuzu değiştirin
Ayarlarınızı yaparken, varsayılan arama motorunuzu [[duckduckgo.com => https://duckduckgo.com]] olarak ayarlamayı unutmayın. Riseup arama motoru olarak DuckDuckGo'yu öneriyor. [[Masaüstü => https://duck.co/help/desktop/adding-duckduckgo-to-your-browser]] veya [[mobil => https://duck.co/help/mobile]] tarayıcılar için kurulum talimatlarını inceleyin.
Ayarlarınızı yaparken, varsayılan arama motorunuzu [duckduckgo.com](https://duckduckgo.com) olarak ayarlamayı unutmayın. Riseup arama motoru olarak DuckDuckGo'yu öneriyor. [Masaüstü](https://duck.co/help/desktop/adding-duckduckgo-to-your-browser) veya [mobil](https://duck.co/help/mobile) tarayıcılar için kurulum talimatlarını inceleyin.
## Tarayıcı eklentileri

@ -36,7 +36,7 @@ Size uygun olan dosyayı indiriniz. Şu anda biz, Debian x86_64 kullandığımı
### GNU/Linux
*Türkçe (tr) 64-bit*
*tor-browser-linux64-8.5.5_tr.tar.xz*
`tor-browser-linux64-8.5.5_tr.tar.xz`
dosyasını indiriyoruz.
@ -72,18 +72,18 @@ Tarayıcınız açılır açılmaz güncel olmadığı ile alakalı bir uyarı a
Kurulum ve güncelleştirmemiz bittiğine göre artık tarayıcıyı kullanabilirsiniz.
*!...Unutmayın sadece tarayıcı üzerinde yaptığınız işlemlerde Tor ağına bağlısınız...!*
**!...Unutmayın sadece tarayıcı üzerinde yaptığınız işlemlerde Tor ağına bağlısınız...!**
Uyarılar:
1- Tor Browser'ı tam ekran kullanmayın.
**Uyarılar:**
1. Tor Browser'ı tam ekran kullanmayın.
2- Tor Browser'ı kendi dilinizde kullanmayın. Eğer biliyorsanız İngilizce veya başka dillerde kullanabilirsiniz.
2. Tor Browser'ı kendi dilinizde kullanmayın. Eğer biliyorsanız İngilizce veya başka dillerde kullanabilirsiniz.
3- User-Agent'ınızı değiştirecek güvenli pluginler kullanabilirsiniz.
3. User-Agent'ınızı değiştirecek güvenli pluginler kullanabilirsiniz.
4- Sistem saatinizin ülkenizden ileri veya geri olmasına dikkat edebilirsiniz.
4. Sistem saatinizin ülkenizden ileri veya geri olmasına dikkat edebilirsiniz.
5- Herhangi bir web sitesinin sizden alabileceği teknik bilgileri <http://ipleak.com/full-report/> adresine girerek bakabilirsiniz.
5. Herhangi bir web sitesinin sizden alabileceği teknik bilgileri <http://ipleak.com/full-report/> adresine girerek bakabilirsiniz.
## Tüm Trafiği Tor Ağından Geçirmek

@ -1,9 +1,9 @@
# Beşeri Güvenlik
##Her sistemin en zayıf halkası **insandır**
## Her sistemin en zayıf halkası **insandır**
Dünyanın en iyi algoritmaları, şifreleme yazılımları, güvenlik duvarları veya çelik kapıları bunları kullanan kişilerin dikkati ve özeni kadar güvenlidir. Parolanız "1234" ise veya gelen her e-postayı açıp içindekilere tıklayıp bilgisayarınıza kuruyorsanız sizi hiçbir şey koruyamaz. Her sistemin güvenliğinin insanda başlayıp insanda bittiğinin farkındalığı ile donanıp kullandığınız sistemleri bu disiplin içinde güvenli kılmalısınız. Unutmayın sizi güvende tutacak bir sihirli değnek yok, güvenliğinizi siz güvenebileceğiniz tek kişi olarak kendiniz sağlamalısınız!
* [Mesaj Disiplini](https://guvenlik.oyd.org.tr/human_security/message_hygiene.html)
* [Parolalar](https://guvenlik.oyd.org.tr/human_security/passwords.html)
* [2FA](https://guvenlik.oyd.org.tr/human_security/2fa.html)
* [Mesaj Disiplini](mesaj_disiplini.md)
* [Parolalar](parolalar.md)
* [2FA](2fa.md)

@ -14,7 +14,7 @@ Bir parola yöneticisi, size hem güçlü hem de eşsiz parolalar kullanma imkan
Hangi aracı seçtiğinizden bağımsız olarak gerçekten önemli olan bir parola yöneticisi kullanmanızdır. Lütfen aşağıdaki önerileri aklınızda tutun:
* **Ana Parola**: Bir parola yöneticisi kullanırken, ana parolanızı kaybetmemeniz hayati öneme sahiptir. Bunun için **[Zarola](zarola.oyd.org.tr)** kullanmanızı öneriyoruz. Bilgisayarlar için zor ama hatırlamanız için kolay bir parola tüm sayısal hayatınızın dayanacağı bir parolayı unutmamak için en garanti yoldur.
* **Ana Parola**: Bir parola yöneticisi kullanırken, ana parolanızı kaybetmemeniz hayati öneme sahiptir. Bunun için **[Zarola](https://zarola.oyd.org.tr)** kullanmanızı öneriyoruz. Bilgisayarlar için zor ama hatırlamanız için kolay bir parola tüm sayısal hayatınızın dayanacağı bir parolayı unutmamak için en garanti yoldur.
* **Yedekler**: Parola yöneticinizin verilerini düzenli olarak yedeklemeniz de bir o kadar önemlidir. Bulut hizmetinin kesilmesi sonunuzun gelmesi olur bu yüzden düzenli yerel yedek almak iyi bir fikirdir. Yerel yazılımlar için basitçe yedek almak yeterlidir. Ara sıra parola yöneticinizin parolaları sakladığı küçük dosyayı bir flash belleğe koyup kenara kaldırmak sizi çokça baş ağrısından kurtarabilir.
Yaygın parola yöneticileri;
@ -33,9 +33,9 @@ Güçlü ve rastgele parolaların istisnası olarak cihazlarınızın ekran kili
İnsanlar, bilgisayarların aksine güvenli parolalar yaratmakça çok başarısızdır. Bırakın bilgisayar bu işi sizin için yapsın.
Hatırlamanız gereken parolalar üretmek için çokça yol bulunmaktadır. Eğer parola yöneticisine bırakmak yerine hatırlamanız gereken parolalar varsa bunlar için biz [Zarola](zarola.oyd.org.tr) kullanmanızı öneriyoruz.
Hatırlamanız gereken parolalar üretmek için çokça yol bulunmaktadır. Eğer parola yöneticisine bırakmak yerine hatırlamanız gereken parolalar varsa bunlar için biz [Zarola](https://zarola.oyd.org.tr) kullanmanızı öneriyoruz.
[Zarola](zarola.oyd.org.tr) Zarola, kolayca hatırlanabilir ve yüksek derecede güvenli parolalar oluşturabilmenizi sağlayan bir yöntemdir. İnsanlar rastgele şeyler üretemeyeceklerinden rastgelelik kaynağı olarak zar veya bozukpara kullanılır. 7776 Tane kelime içinden seçilen 7 adet ile parola oluşturulur ve hikayeleştirilerek ezberlenir. Bazen komik hikayeler bile çıkar!
[Zarola](https://zarola.oyd.org.tr) Zarola, kolayca hatırlanabilir ve yüksek derecede güvenli parolalar oluşturabilmenizi sağlayan bir yöntemdir. İnsanlar rastgele şeyler üretemeyeceklerinden rastgelelik kaynağı olarak zar veya bozukpara kullanılır. 7776 Tane kelime içinden seçilen 7 adet ile parola oluşturulur ve hikayeleştirilerek ezberlenir. Bazen komik hikayeler bile çıkar!
Konuya ilişkin Gözetim Meşru Müdafaa'nın [Güçlü Parolalar Üretmek](https://ssd.eff.org/en/module/creating-strong-passwords) rehberine bakabilirsiniz.

@ -29,7 +29,7 @@ Cep Telefonu Kurulumları:
## Cihaz şifrelemenin zorlukları
**Sınırları:** Cihaz şifreleme her derde deva değildir! Eğer [parolalarınız](../human_security/passwords.md) yeterince güçlü değil ise bir bilgisayar rahatlıkla parolanızı tahmin edebilir ve cihazınıza erişilebilir. Ayrıca cihaz şifreleme virüslere ve kötücül yazılımlara karşı hiç bir koruma sağlamaz. Eğer verileriniz bir bulut hizmetine yedeklendiyse ve bu hizmeti sağlayan sunucular açığa çıkar veya devletle işbirliği yaparsalarsa cihaz şifrelemesi verilerinizi korumayacaktır (kullanılan hizmet özellikle uçtan uca şifreleme desteklemiyorsa).
**Sınırları:** Cihaz şifreleme her derde deva değildir! Eğer [parolalarınız](../beseri_guvenlik/parolalar.html) yeterince güçlü değil ise bir bilgisayar rahatlıkla parolanızı tahmin edebilir ve cihazınıza erişilebilir. Ayrıca cihaz şifreleme virüslere ve kötücül yazılımlara karşı hiç bir koruma sağlamaz. Eğer verileriniz bir bulut hizmetine yedeklendiyse ve bu hizmeti sağlayan sunucular açığa çıkar veya devletle işbirliği yaparsalarsa cihaz şifrelemesi verilerinizi korumayacaktır (kullanılan hizmet özellikle uçtan uca şifreleme desteklemiyorsa).
**Yetkilendirme etkinleştirilmelidir** Cihaz şifrelemesi, yetkilendirme zorunlu değilse etkili değildir. Örneğin dizüstünü bilgisayarınıza giriş yapmanız veya cep telefonunuzun ekran kilidini bir PIN ile korumanız gibi...

@ -37,12 +37,12 @@ Tavsiyemiz uygun bir cihaz alarak üzerinde GrapheneOS veya LineageOS android da
Tavsiye edilen cihazlar:
* **LinegaOS için**;
*[LG G3](https://wiki.lineageos.org/devices/d855) Türkiye'de kolaylıkla bulunabilen, temizi için biraz araştırma gerektiren ama zamanına göre çok iyi donanıma sahip bir cihazdır. LineageOS kurulumu rootlama gereğinden dolayı biraz baş ağrıtabilir ama fiyat/performansta çok başarılıdır.
*[Sony Xperia Z](https://wiki.lineageos.org/devices/yuga) Görece eski bir donanım olan Z Türkiye'de bolca ve ucuza bulunabiliyor. LineageOS kurulumu da çok kolay. Lakin donanım yaşını göstermekte ve cihazınızı sonuna kadar kullanıyorsanız sizi tatmin etmeyebilir.
*[Xiaomi Redmi 4(X)](https://wiki.lineageos.org/devices/santoni) Daha modern bir donanım olarak Redmi 4 performans isteyen kullanıcılar için iyi bir tercih olabilir.
* [LG G3](https://wiki.lineageos.org/devices/d855) Türkiye'de kolaylıkla bulunabilen, temizi için biraz araştırma gerektiren ama zamanına göre çok iyi donanıma sahip bir cihazdır. LineageOS kurulumu rootlama gereğinden dolayı biraz baş ağrıtabilir ama fiyat/performansta çok başarılıdır.
* [Sony Xperia Z](https://wiki.lineageos.org/devices/yuga) Görece eski bir donanım olan Z Türkiye'de bolca ve ucuza bulunabiliyor. LineageOS kurulumu da çok kolay. Lakin donanım yaşını göstermekte ve cihazınızı sonuna kadar kullanıyorsanız sizi tatmin etmeyebilir.
* [Xiaomi Redmi 4(X)](https://wiki.lineageos.org/devices/santoni) Daha modern bir donanım olarak Redmi 4 performans isteyen kullanıcılar için iyi bir tercih olabilir.
* **GrapheneOS için**;
*[Pixel](https://grapheneos.org/#device-support) Google Pixel cihazların tamamına GraphenOS kurulabilmekte fakat uzun dönemli destek için Graphene 3 serisi cihazları önermekte.
* [Pixel](https://grapheneos.org/#device-support) Google Pixel cihazların tamamına GraphenOS kurulabilmekte fakat uzun dönemli destek için Graphene 3 serisi cihazları önermekte.
### Düşük risk
@ -109,7 +109,7 @@ Eğer cihazınızdan uzak kalacaksanız ve cihazınıza girilme ihtimali var ise
## Ekran kilidinde pin veya parola kullanın / Biyometrik kullanmayın
Bilgisayarlarımızın aksine mobil cihazlarımız neredeyse sürekli açık kalırlar. Bu sebeple tüm diskiniz şifreli bile olsa açık bulunan cihazınıza her isteyen erişebiliyorsa muhtemelen pek de güvende sayılmazsınız. Ekran kilidinizi 4/6 haneli bir pin olarak belirleyip kabaca 3 ayda bir [zarola](zarola.oyd.org.tr) yöntemi ile değiştirin veya bir parola belirleyip daha uzun aralıklarla değiştirin.
Bilgisayarlarımızın aksine mobil cihazlarımız neredeyse sürekli açık kalırlar. Bu sebeple tüm diskiniz şifreli bile olsa açık bulunan cihazınıza her isteyen erişebiliyorsa muhtemelen pek de güvende sayılmazsınız. Ekran kilidinizi 4/6 haneli bir pin olarak belirleyip kabaca 3 ayda bir [zarola](https://zarola.oyd.org.tr) yöntemi ile değiştirin veya bir parola belirleyip daha uzun aralıklarla değiştirin.
Parmak izi, yüz tanıma gibi biyometrik yetkilendirme sistemleri doğaları gereği güvensizdir. Her ne kadar şirketler bunların aşılamaz olduklarını iddia etseler de çoğu zaman bu tip sistemlere karşı etkili saldırılar yapılmıştır ve en başarılısı [ebeveyninin parmağına uyuduğu sırada telefonunu dokundurup binlerce dolarlık oyun satın alan çocuğun zekasını aşamaz.](https://www.usatoday.com/story/news/nation/2016/12/28/girl-uses-sleeping-moms-thumbprint-pokemon/95907370/) Bu sebeple biyometrik giriş yöntemleri kullanacaksanız bunları ikinci aşama olarak değerlendirip hem pin/parola hem biyometrik kullanın. Şayet biyometrik verileriniz bir şekilde bir gün çalınırsa yeni bir parmak veya yüz alamayacağınızı unutmayın.

@ -1,6 +1,6 @@
# Yazışma Güvenliği
__Yazışma Güvenliği__ mesajlarınızın amaçlanan alıcısına gönderilirken sizin cihazınızda şifrelendiğinden ve sadece alısının okuyabileceğinden emin olmaktır. Her ne kadar [ağ güvenliği](../network_security/README.md) ve [cihaz güvenliği](../device_security/README.md) önemli olsalar da, mesaj şifrelemek çoğu durumda gereklidir:
__Yazışma Güvenliği__ mesajlarınızın amaçlanan alıcısına gönderilirken sizin cihazınızda şifrelendiğinden ve sadece alısının okuyabileceğinden emin olmaktır. Her ne kadar [ağ güvenliği](../ag_guvenligi/) ve [cihaz güvenliği](../cihaz_guvenligi/) önemli olsalar da, mesaj şifrelemek çoğu durumda gereklidir:
* __Gizlilik__: Mesajları şifrelemek, mesajın sadece amaçlanan taraflarca okunabileceğinden emin olmanın tek yoludur.
* __Doğrulama__: Mesaj şifrelemek, mesajlaştığınız kişinin kimliğinden emin olmanın tek yoludur.

@ -73,7 +73,7 @@ Anahtarınızı çok çeşitli şekillerde saklamanız mümkündür;
Sabit diskler, usb bellek ve flash kartlar zamanla veri bozulmasına uğrayabilir. Sabit diskler bu bakımdan hareketli parçaları sebebi ile çok daha risk altındadır. Bu ortamları kullanırken dikkatli olunması ve iyi bir değerlendirme yapılması önerilir.
Kağıt bu açıdan akıllara son gelen seçenek olsa da insanlık tarihinin en dayanıklı kayıt ortamı olarak hala tartışmasız bulunmaktadır. Bu sebeple anahtarınızın bir yedeğinin kağıda basılmış olarak bir yerde saklanması fiyat/kafa rahatlığında tartışmasızdır. Anahtarınızın --armour yani base64 encode halini bir kağıda dümdüz basıp bir kenara kaldırabileceğiniz gibi geri dönüşümü karekodlar aracılığı ile kolaylaştırmak için [paperbackup](https://github.com/intra2net/paperbackup) gibi bir araçtan da faydalanabilirsiniz. [Kağıt yedek rehberimiz size bu konuda yardımcı olabilir.](yazisma_guvenligi/gpg/gpg-kurulumu/paperbackup/paperbackup.md) Yedeklerinizi katlamadan su geçirmez bir şekilde paketleyip ışık görmeyen bir yerde saklamanız önerilir.
Kağıt bu açıdan akıllara son gelen seçenek olsa da insanlık tarihinin en dayanıklı kayıt ortamı olarak hala tartışmasız bulunmaktadır. Bu sebeple anahtarınızın bir yedeğinin kağıda basılmış olarak bir yerde saklanması fiyat/kafa rahatlığında tartışmasızdır. Anahtarınızın --armour yani base64 encode halini bir kağıda dümdüz basıp bir kenara kaldırabileceğiniz gibi geri dönüşümü karekodlar aracılığı ile kolaylaştırmak için [paperbackup](https://github.com/intra2net/paperbackup) gibi bir araçtan da faydalanabilirsiniz. [Kağıt yedek rehberimiz size bu konuda yardımcı olabilir.](paperbackup/paperbackup.md) Yedeklerinizi katlamadan su geçirmez bir şekilde paketleyip ışık görmeyen bir yerde saklamanız önerilir.
## Kıyamet!

@ -34,7 +34,7 @@ Red Hat/Fedora (RPM): `sudo yum install kleopatra`
![alt-text](kleopatra5.png "Sonuç Ekranı")
* Bu aşamada anahtarınızın yedeğini alabilir ve [anahtar yönetimi](guvenlik.oyd.org.tr/anahtar-yonetimi) tavsiyelerimize göre anahtarınızın yedeğini alabilirsiniz.
* Bu aşamada anahtarınızın yedeğini alabilir ve [anahtar yönetimi](anahtar-saklama.md) tavsiyelerimize göre anahtarınızın yedeğini alabilirsiniz.
* Şayet anahtarınızı e-posta yazışması için kullanılmasını istiyorsanız, bu aşamada "Dizin Servisine Açık Anahtarı Yükle" seçeneğine tıklayarak anahtarınızı anahtar sunucularına gönderek herkes tarafından size şifreli e-posta atılabilmesini sağlayabilirsiniz.
@ -42,9 +42,9 @@ __ÖNEMLİ NOT:__ Anahtar sunucusuna yüklediğiniz anahtarlar **SONSUZA** kadar
# Android
Android işletim sistemlerinde GnuPG kullanmak neredeyse diğer tüm imkanlardan daha kolay. [OpenKeychain](https://openkeychain.org) [F-Droid](https://f-droid.org] üzerinden indirilebilen özgür bir yazılım olarak kullanışlı arayüzü ve kolay kullanımı ile GnuPG işlemlerinin kolaylıkla yapılabilmesine ve anahtar yönetimine imkan sağlıyor.
Android işletim sistemlerinde GnuPG kullanmak neredeyse diğer tüm imkanlardan daha kolay. [OpenKeychain](https://openkeychain.org) [F-Droid](https://f-droid.org) üzerinden indirilebilen özgür bir yazılım olarak kullanışlı arayüzü ve kolay kullanımı ile GnuPG işlemlerinin kolaylıkla yapılabilmesine ve anahtar yönetimine imkan sağlıyor.
* Android mobil işletim sistemleri için [OpenKeychain](https://openkeychain.org) yazılımını [F-Droid](https://f-droid.org] reposundan veya özgür olmayan bir başka repodan indirerek telefonunuza kurun.
* Android mobil işletim sistemleri için [OpenKeychain](https://openkeychain.org) yazılımını [F-Droid](https://f-droid.org) reposundan veya özgür olmayan bir başka repodan indirerek telefonunuza kurun.
* OpenKeychain sizi şirin asmakilit karakteri ile karşılayacak ve anahtar kullanımı için seçenekler sunacaktır. Buradan "Anahtarımı oluştur" seçeneğini seçerek ilerleyin.
@ -76,5 +76,3 @@ __ÖNEMLİ NOT:__ Anahtar sunucusuna yüklediğiniz anahtarlar **SONSUZA** kadar
![alt-text](openkeychain6.png)
Tebrikler artık kullanılabilir bir GnuPG anahtarınız var! Artık hem e-postalarınızı hem de dosyalarınızı şifreleyebileceğiniz dünyaca güvenilen bir yazılımı kullanabilir konumdasınız. Bu bilgiyi çevrenizle paylaşın ve onların da kendi anahtarlarını üretip sizinle iletişime geçebilmesine yardımcı olun.

@ -1,6 +1,6 @@
# Paperbackup ile Kağıda Anahtar Yedeği Basmak
[Gnupg](gpg-anahtar-uretimi.md) ve [SSH](https://en.wikipedia.org/wiki/Secure_Shell) gibi asimetrik [RSA](https://en.wikipedia.org/wiki/RSA_(cryptosystem)) anahtarları bilişim sistemlerine erişimde çok önemli bir yer kaplamaktadır. Bu bakımdan kullanıcıların bu anahtarlar ile şifreledikleri veya erişim imkanına sahip olduklara cihazlara bağımlılıkları oranında anahtarların da değeri artmaktadır. Bir anahtarın kaybı şifrelenmiş verilere erişimi neredeyse imkansız hale getirdiği gibi erişim imkanı kaybedilen uzak sunucuların yarattığı sorunlar da tatsız olabilmektedir. Bu bakımdan anahtarların sayısal yedeklerinin alınması ve güvende tutulması çok önemli. Bu bakımdan pek az düşünülse de **Kağıt** bu amaçla çok ideal bir ortam olabilmekte.
[Gnupg](../gpg-anahtar-uretimi.md) ve [SSH](https://en.wikipedia.org/wiki/Secure_Shell) gibi asimetrik [RSA](https://en.wikipedia.org/wiki/RSA_(cryptosystem)) anahtarları bilişim sistemlerine erişimde çok önemli bir yer kaplamaktadır. Bu bakımdan kullanıcıların bu anahtarlar ile şifreledikleri veya erişim imkanına sahip olduklara cihazlara bağımlılıkları oranında anahtarların da değeri artmaktadır. Bir anahtarın kaybı şifrelenmiş verilere erişimi neredeyse imkansız hale getirdiği gibi erişim imkanı kaybedilen uzak sunucuların yarattığı sorunlar da tatsız olabilmektedir. Bu bakımdan anahtarların sayısal yedeklerinin alınması ve güvende tutulması çok önemli. Bu bakımdan pek az düşünülse de **Kağıt** bu amaçla çok ideal bir ortam olabilmekte.
## Kağıdın avantajları
@ -101,11 +101,11 @@ Paperbackup ona verdiğiniz isimle dosyayı bulunduğu dizine kaydedecektir.
### Okuma listesi ve benzer projeler
https://github.com/tuxlifan/paperbackup
http://ollydbg.de/Paperbak/
https://github.com/Rupan/paperbak/
https://git.teknik.io/scuti/paperback-cli
https://github.com/colorsafe/colorsafe
http://ronja.twibright.com/optar/
http://www.jabberwocky.com/software/paperkey/
https://github.com/4bitfocus/asc-key-to-qr-code
* [https://github.com/tuxlifan/paperbackup]()
* [http://ollydbg.de/Paperbak/]()
* [https://github.com/Rupan/paperbak/]()
* [https://git.teknik.io/scuti/paperback-cli]()
* [https://github.com/colorsafe/colorsafe]()
* [http://ronja.twibright.com/optar/]()
* [http://www.jabberwocky.com/software/paperkey/]()
* [https://github.com/4bitfocus/asc-key-to-qr-code]()

@ -2,7 +2,7 @@
## OMEMO’ya Giriş
[OMEMO](https://conversations.im/omemo/) mesajlaşmanın baştan sona(end-to-end) şifrelenmesini sağlar.[OTR](mesaj_guvenligi/otr.md) ile pratik olarak ayrılan modern ihtiyaçlara yönelik özellikleri mevcuttur.
[OMEMO](https://conversations.im/omemo/) mesajlaşmanın baştan sona(end-to-end) şifrelenmesini sağlar.[OTR](../otr.md) ile pratik olarak ayrılan modern ihtiyaçlara yönelik özellikleri mevcuttur.
* __Şifreleme__ Bütün şifreleme cihazınızda gerçekleşir. Sohbet güvenli olmayan ağlar ve hizmet sağlayıcılar üzerinden yapılsa bile başkaları tarafından okunması engellenir.
* __Doğrulama__ Konuştuğunuz kişilerin cihazlarının aynı cihaz olduğunu doğrulama.
@ -89,5 +89,3 @@ Daha sonra ilk mesajınız ile karşı tarafın omemo anahtarı sunucudan çekil
![alt-text](omemo6.png)
Sertifika simgesine tıklayarak tüm anahtarlara olan güveninizi işaretleyebilir anahtarları silebilirsiniz. Anahtarları doğrulamak için konuştuğunuz kişi ile ikinci farklı bir kanaldan tercihen sesli iletişim ile karşılaştırma yapabilir veya yan yana geleceğiniz bir anı bekleyebilirsiniz. Mümkün olduğu sürece **asla** körlemesine anahtarlara güvenerek yazışma yapmayın.

@ -16,33 +16,27 @@ Pretty Good Privacy ismi ile Philiph Zimmerman tarafından 80'lerde ABD'de yazı
GPG ile e-postalarınızı ve eklerini şifreleyebilir, size ulaşan e-postanın değiştirilmediğini bilebilir veya gönderen kişinin kimliğini doğrulayabilirsiniz. GPG merkezi bir otoriteye dayanmadan insanların arasında bir güven ilişkisi kurulmasına imkan verir.
<<<<<<< HEAD
<!-- gpg bağlantısı verilecek -->
=======
[GPG kurulumu için rehberimize danışabilirsiniz](gpg/gpg-anahtar-uretimi.md)
>>>>>>> 070ae67b96cbd01b5ce2afb1706c6cd9924119fd
## Webmail Kullanarak e-posta şifrelenebilir mi?
Açıkçası, şifreli e-posta göndermenin en iyi yolu [Thunderbird](https://www.thunderbird.net/en-US/) gibi bir istemci ile [Enigmail](https://www.enigmail.net) benzeri bir eklenti kullanmaktır.
<<<<<<< HEAD
## Şifrelenmiş e-posta neyi korumaz?
=======
[Mailvelope](https://www.mailvelope.com/en/) eklentisi tarayıcınıza kurabileceğiniz ve girdiğiniz webmail üzerinden GPG şifreli yazışma yapmanıza imkan sağlayan bir tarayıcı eklentisi. Kurulumu biraz daha karmaşık olacak olsa da web üzerinden e-postalarınızı yönetme ihtiyacınız varsa değerlendirilebilir bir seçenek.
Kimi e-posta sağlayıcılar kendi yazılımları aracılığı ile GPG destekli şifreli e-posta hizmeti sunmakta. Bunun için [şifreli e-posta hizmetleri](sifreli-eposta-hizmetleri.md) rehberimize danışabilirsiniz.
## Şifrelenmiş E-posta Neyi Korumaz
>>>>>>> 070ae67b96cbd01b5ce2afb1706c6cd9924119fd
Her şifreleme yöntemi gibi e-posta gibi asimetrik bir iletişim yöntemini şifrelemenin de bazı eksiklikleri ve dikkat edilmesi gereken noktaları vardır.
Kullandığınız yönteme göre GPG e-postalarınızın başlığını şifrelemeyebilir. Çoğunlukla e-postanın başlığı e-postanızın içeriği hakkında çokça şey söyleyebileceği için bu hususa dikkat edilmelidir. Başlıkları şifrelemek daha sonra posta kutusunda e-posta aramayı çok zor kılacağı gibi e-posta şifrelememek de mesajların içeriğini ifşa etmek anlamına gelebilir. Bu bakımdan tercihin bilinçli yapılması önemlidir.
* Kullandığınız yönteme göre GPG e-postalarınızın başlığını şifrelemeyebilir. Çoğunlukla e-postanın başlığı e-postanızın içeriği hakkında çokça şey söyleyebileceği için bu hususa dikkat edilmelidir. Başlıkları şifrelemek daha sonra posta kutusunda e-posta aramayı çok zor kılacağı gibi e-posta şifrelememek de mesajların içeriğini ifşa etmek anlamına gelebilir. Bu bakımdan tercihin bilinçli yapılması önemlidir.
GPG ile şifrelemiş olsanız dahi e-postalarınızın iletilebilmesi için bir takım bilgilerin açık olarak aktarılması gerekecektir. Bunu üzerine adres ve isim yazmadığınız bir postanın iletilemeyeceği ile kıyaslayabilirsiniz. Bu durumdan dolayı sunucuları veya iletişimi gözleyebilen biri kimlerle ilişki içinde olduğunuzu [üstveri](üstveri bağlantısı ver) aracılığı öğrenebilir.
* GPG ile şifrelemiş olsanız dahi e-postalarınızın iletilebilmesi için bir takım bilgilerin açık olarak aktarılması gerekecektir. Bunu üzerine adres ve isim yazmadığınız bir postanın iletilemeyeceği ile kıyaslayabilirsiniz. Bu durumdan dolayı sunucuları veya iletişimi gözleyebilen biri kimlerle ilişki içinde olduğunuzu [üstveri](https://en.wikipedia.org/wiki/Metadata) aracılığı öğrenebilir.
GPG uzun vadeli, kişilerin kimliği ile sıkı sıkıya bağlı anahtarlar kullanır. Bu bakımdan imzalanmış bir e-postanın kimden geldiğini inkar etmek mümkün olmadığı gibi kullanılan anahtarların bir şekilde ortaya çıkması durumunda, eski iletişimler de okunabilir hale gelecektir. Şifreli e-postaları bir zaman açabilme ümidi ile saklayan bir kurum (bkz. NSA) bir gün e-postalarınızı okuyabilir. Bu elbette e-postaları şifrelememek için bir bahane değil ama bazı durumlarda dikkate alınması gereken bir risktir.
* GPG uzun vadeli, kişilerin kimliği ile sıkı sıkıya bağlı anahtarlar kullanır. Bu bakımdan imzalanmış bir e-postanın kimden geldiğini inkar etmek mümkün olmadığı gibi kullanılan anahtarların bir şekilde ortaya çıkması durumunda, eski iletişimler de okunabilir hale gelecektir. Şifreli e-postaları bir zaman açabilme ümidi ile saklayan bir kurum (bkz. NSA) bir gün e-postalarınızı okuyabilir. Bu elbette e-postaları şifrelememek için bir bahane değil ama bazı durumlarda dikkate alınması gereken bir risktir.
## Peki anahtarların aitliğini kim doğrular?
@ -56,6 +50,6 @@ Güven ağı GPG'nin temel güven ilişkisinin temelidir. GPG kullanıcıları t
* Gizli anahtlarınızı şifreli bir ortamda çevrimdışı olarak saklayın. Bu anahtarınızın, cihazınız çalınır, kaybolur veya el koyulursa ele geçmesini engeller.
* **ASLA** ama asla gizli anahtarınızı kimse ile paylaşmayın, umumi bir cihaza kaydetmeyin ve uzak sunucuya yüklemeyin.
* *[ZAROLA KULLANIN!](zarola.oyd.org.tr)* çünkü anahtarınızın güvenliği bu parolanızın güvenliğine bağlıdır.
* *[ZAROLA KULLANIN!](https://zarola.oyd.org.tr)* çünkü anahtarınızın güvenliği bu parolanızın güvenliğine bağlıdır.
* Çevrenizde bir CryptoParty yapın ki arkadaşlarınıza da GnuPG kullanmayı öğretip anahtarlarınızı imzalayarak kendi güven ağınızı oluşturun.
* İçeriğinden bağımsız olarak şifreli e-postalar gönderin. Bu gerçekten hem sizin hem tüm toplum için önemlidir. Şayet sadece gerektiğinde şifreleme yaparsanız analiz edilmesi gereken iletişim miktarı hatrısayılır miktarda azılacaktır ve bir örüntü ortaya çıkacaktır. Havadan sudan bile şifreli yazışın!

@ -39,7 +39,7 @@ Uçtan uca şifreli e-posta hizmeti veren şirketler her kullanıcısı için ü
* Devletlerden gelen taleplere şirketlerin sağlayabileceği sadece üstveri ve anahtarın şifreli hali olmaktadır.
Her ne kadar anahtarın üretimi ve hizmetin kullanımı için gereken yazılımların "özgür" ve tarayıcıda yerel olarak çalıştığı söylense de her giriş yaptığınızda tayacınıza yüklenen javascript kodunun doğruluğunu denetleme imkanının olmayışı ve her halukarda şifreli de olsa gizli anahtarınızın şirketin sunucusuna yüklenmesi [bruteforce](...) saldırılara imkan vermesi tatsız sonuçlardır. Sayılan sebepler ile belirli bir güvenin hizmet sağlayana aktarıldığı ve bu **güvenin haksız çıkması** ihtimalinin değerlendirilmesi önemlidir.
Her ne kadar anahtarın üretimi ve hizmetin kullanımı için gereken yazılımların "özgür" ve tarayıcıda yerel olarak çalıştığı söylense de her giriş yaptığınızda tayacınıza yüklenen javascript kodunun doğruluğunu denetleme imkanının olmayışı ve her halukarda şifreli de olsa gizli anahtarınızın şirketin sunucusuna yüklenmesi [bruteforce](https://en.wikipedia.org/wiki/Brute-force_attack) saldırılara imkan vermesi tatsız sonuçlardır. Sayılan sebepler ile belirli bir güvenin hizmet sağlayana aktarıldığı ve bu **güvenin haksız çıkması** ihtimalinin değerlendirilmesi önemlidir.
Uçtan uca şifreli e-posta hizmeti veren en tanınmış iki isim [Tutanota](https://tutanota.com) ve [Protonmail](https://protonmail.com) idir. Benzer hizmetler vermelerine rağmen bu amaçla kullandıkları teknolojiler ve yaklaşımlar bir hayli farklıdır.
@ -81,4 +81,4 @@ Aynı zamanda SMTP ve POP3 gibi federatif e-posta protokolleri iki hizmet taraf
Şifreli e-postayı bir hizmet olarak almak tercih sayılabilir. Kendi sunucunuzu ile e-posta işletmek ve GPG kullanmak hiç bu kadar kolay olmamıştı. Hali ile şifreli yazışmak, bunu güvenli şekilde yapmak ve anahtarınızı kendi elinizde tutmanın güvenini hissetmek için hala en iyi seçenek GPG'yi kendi yerel cihazınızda tercih ettiğiniz güvenilir bir e-posta hizmet sağlayıcı ile kullanmaktır.
[GPG anahtarı oluşturmak ve kullanmak için rehberimizden yararlanabilirsiniz.](https://guvenlik.oyd.org.tr/yazisma_guvenligi/openpgp.html)
[GPG anahtarı oluşturmak ve kullanmak için rehberimizden yararlanabilirsiniz.](../yazisma_guvenligi/openpgp.md)

Loading…
Cancel
Save