From 60d1d1aeeecc10c0acb30d05ff86f598cb1237b9 Mon Sep 17 00:00:00 2001 From: AA Date: Fri, 30 Oct 2020 19:24:07 +0300 Subject: [PATCH] =?UTF-8?q?daha=20fazla=20de=C4=9Fi=C5=9Fiklik?= MIME-Version: 1.0 Content-Type: text/plain; charset=UTF-8 Content-Transfer-Encoding: 8bit --- src/beseri_guvenlik/2fa.md | 4 + src/beseri_guvenlik/yubikey_2fa.md | 2 +- src/cihaz_guvenligi/ga/qrcode.png | Bin 0 -> 35067 bytes src/cihaz_guvenligi/ga_pam.md | 116 ++++++++++++++++++++++++++ src/cihaz_guvenligi/grapheneos.md | 1 + src/cihaz_guvenligi/lineageos.md | 1 + src/cihaz_guvenligi/login.md | 19 +++++ src/cihaz_guvenligi/mobil_cihazlar.md | 25 ++++-- src/cihaz_guvenligi/parmak_pam.md | 0 src/cihaz_guvenligi/ssh.md | 1 + src/cihaz_guvenligi/sunucu_2fa.md | 1 + src/cihaz_guvenligi/yubikey_pam.md | 1 + 12 files changed, 162 insertions(+), 9 deletions(-) create mode 100644 src/cihaz_guvenligi/ga/qrcode.png create mode 100644 src/cihaz_guvenligi/ga_pam.md create mode 100644 src/cihaz_guvenligi/login.md create mode 100644 src/cihaz_guvenligi/parmak_pam.md create mode 100644 src/cihaz_guvenligi/ssh.md create mode 100644 src/cihaz_guvenligi/sunucu_2fa.md create mode 100644 src/cihaz_guvenligi/yubikey_pam.md diff --git a/src/beseri_guvenlik/2fa.md b/src/beseri_guvenlik/2fa.md index c66fdb4..e3857ef 100644 --- a/src/beseri_guvenlik/2fa.md +++ b/src/beseri_guvenlik/2fa.md @@ -20,11 +20,15 @@ Bugün bankacılık işlemleri yapan neredeyse herkes 2FA'nın en yaygın metodu * [FreeOTP+](https://github.com/helloworld1/FreeOTPPlus) ve [andOTP](https://github.com/andOTP/andOTP), Android cihazlarınızda 2FA kodları üretmek için kullanabileceğiniz özgür yazılımlardır. +[andOTP kullanım rehberi](beseri_guvenlik/andotp.md) + * **Donanımsal anahtarlar ile**: Özellikle çift aşamalı yetkilendirme için tasarlanmış cihazlar güvenlik için en iyi çözümdür. Lakin donanımların pahalı olması sebebi ile pek az hizmet bu yöntemi tercih etmektedir. Bu amaçla kendi cihazınızı alıp yazılım yerine bu cihazlar ile kod üretimi yapabilirsiniz. * [Yubikey](https://www.yubico.com): Sadece bir 2FA cihazı olmaktan çok daha fazlasını yapabilen en yaygın kullanılan çift aşamalı yetkilendirme cihazıdır. Birden fazla protokolü desteklemekle tavsiye edilebilecek ilk üründür. * [RSA Tokens](https://community.rsa.com/community/products/securid/hardware-tokens): Bulabilir ve kullanabilirseniz RSA donanımlarını kod tabanlı 2FA uygulamalarında kullanabilirsiniz. +[Yubikey 2FA rehberi](beseri_guvenlik/yubikey_2fa.md) + ## 2FA kullanırken nelere dikkat edilmeli? 2FA başkalarının hesabınıza girmesini etkili şekilde engellediği gibi sizin de hesabınıza erişmenizi aynı şekilde engelleyebilir. Bu sebeple 2FA kodlarınızın gönderildiği SIM kartınızı veya kodların üretildiği cihazınızı korumalısınız. Hayat sürprizlerle dolu olduğundan genellikle SMS harici her 2FA uygulaması size çoğunlukla 10 tane yedek kod verir. Bu yedek kodları bastırarak güvenilir bir yerde saklamanız hatta bir iki tanesini cüzdanınızda taşımanız şiddetle önerilir. Bu şekilde ikinci aşamanızı kaybetmeniz durumunuzda hesaplarınızdan mahrum kalmazsınız. diff --git a/src/beseri_guvenlik/yubikey_2fa.md b/src/beseri_guvenlik/yubikey_2fa.md index bc2bff3..4e54e3f 100644 --- a/src/beseri_guvenlik/yubikey_2fa.md +++ b/src/beseri_guvenlik/yubikey_2fa.md @@ -1,3 +1,3 @@ -# Yubikey ile U2F Kurulumu +# Yubikey ile 2FA Kurulumu [Bu sayfaya katkı verebilirsiniz.](https://git.oyd.org.tr/oyd/guvenlik) diff --git a/src/cihaz_guvenligi/ga/qrcode.png b/src/cihaz_guvenligi/ga/qrcode.png new file mode 100644 index 0000000000000000000000000000000000000000..64189548fe0dbae3d44121140e9b30ea9a73a514 GIT binary patch literal 35067 zcmce72Ut^Sw=Px`R4f$fqx7!y7EqAhdk3W#=_LdRj0z%MLT{lHAP}T?P!W(`L$8J& zLTI6da^uXL`R6?6{O6qi+&hL?q^b3*Fi|4w&>6^2_WYgu8)w6jq zJ*1glMkBKH1GDC{`!X_D-+X^K&3wfvnB<9Q6yQ$TP9t{94VBUYeYo9?u^dN1PE@6LA(Y4hrS~70iLfKFB1`ct^*w{hT_`!0*7uMnk|4%Qy2(e z7U~Ba&Y)&}QBfgVgliF@Hpg4ftH0id`w<5E_YMeuZ!v9NlIuWE<;~ArB>SkgnlrY# zAS~ZWX*t}&ZtIS9wSQmq8FVrPyT7ANOn|bXpD*2EccW*uaJ+=Ke-y zt<7r0#(wb;@eW_BCdK{N<;49xRIOEso;M!O`Liei=fQ_cSab`1D~`F;uv{h~Apw#% zHl`0aT6hP^(*SSihI zf#=TPGitzIgvHu64{$AfMEOPl(PiXeJ~=8D&Z+_BR`T2aLR@Xx9-e!#)fm7n)Iom0 z09v|NYS!rU9i7N+ltb%M_i8lc%@6(JA{E4Fq`huN*%opNli?`3N@G?#sKtsdI-8}! zrAfEs@DPjVS16?h?clwSPmM#w=SOAdgG}d^YwhRW*zIq!uBV$&It=h-YOcJ63wd9l z{X7jKbiLp6HaTVwJ3&V_oI?|M)3Qks_4=zC90|W2e$ng$J$MdYX(Oe;Y|PsEtP=}j z7M%P%72<|%VCzj}rm*~x9FHa!Ou%xCadlwKom!u+2=&4BRkM8fKt|5+IS@QR3w}b| zCgn+wuG+;1X-@w*M3>Zz@9#D`hpUsKHwTyV5 zWzH1}$YR%O=YtH<{+v}yW70!=_N##tfve-) zfc@0KKW>FDAz0U^QZ9L0>&4cD92=+yV+gphgPRH%~eaG3H`iDlG|2wViolvUt$vce)6Z2bc?V*E%7`K2gs3y|0nn zw{k9NG_DOgP!*Ei0i5|Oyzory)54`ZFXo=gzS3tT$A(2Bz((~ttLT#J4sA+N7Y|ojoP*1|_Y2uF^o^hDeUsT(>s5pd z<1L1m$Xc^9X0_B(fp2)lfr*^PkSX zW3}pjtr!gE%4Lhp<(?#Xb2C^KPop!T0vl;KJDB#qI6H*H;VKYa0|OWZm;TydwyYKB zt%-%Ai`mXN7?hrNUp*=JgsTjRPt=81`n8TZgN#goUg+WD=Gt!g7032fS7eSd$H;Dl zIb>-py(|q|rynV3fE-)11g{~|gt(g3XD^Pj<{X{1IE`}@;XqTc280c^5&%A8 z8h0>WF$?jzfScPpYTK3QA~8ltzGk`Fb}rp}-S!rKal(@27HSz<31bXF+~DUtu#PA` zH0B*O$U|2c9M+%0fIX}z6es{IL#ExbU6f4oZ_cJI2cX&fyr+GH68jDMPRgSU#-}Xo z^Ci@%^fm`acoK|#d-7BDrc0=FjOup^bB6ARBxrY&a{P#t6fUoQ56>885r7r#hKyH( z@vpqa{gL|R&w6Z|N|S1^TE(xD4)W-Pdc|caCe?P;Jx&!Q4(C3d`JgNI64#k5>U0wx z6q9c`0Qk4WsyAQjE{BM$Cmua-#(mv8sbvJPB&d$D0Gl+1+-e(!+58!a!euS)(nilC z>#`4~FDl}UmZw{TS_?EX5%dy1ijbchXZS-dhL{)!X)6-{($do6;^N^xk@*q@MzC&v ze!g+JWytWlV9;UcA-n5BJ$89?b}~ObY2=)(HNO>Hfh94}GvknZ-0a?!A*fQ>E#T<< zS`X+S;{i!ey;-bREAA&5Lf2JPtQ9p9EFg}Pd^BQn2cEOO?9 z-#o`Xk}f6svFQP67!pgT=>#;Md~GbomuJeG_fbMr^dO|U0BA7|r`6tFa{17Juc| z^9J{19`Im!NlgO|8fOqn61Mm7R-BR^o~YZP&h}Z4Ur(j_Fy6# zA#Ak{sQ6|_oodSdVlCc`1Rw+@-B1rqpm8txv7rt_`W(5ndJbzLbKv`5!fD#$hc~aO zAcuw@)%t|f{1EdN1nx~l9YziWtOzif2W>Arx4@t6!=%Cc^U_CO$gZ2M9O?}q5Qs}b zxok=jKAVFoe9d`;JYlDdi1M?r3VbK;=~+obLsR9ouC12BFNZ)E*Vlt?VXh?79ag~D z6695u#UCLp0vcV64FkP|xJ~D>G=1!_WC$i3zxZyy&V#!i%hvqeOVOvB4IUmwHXdhA zbd0=0Fa1T*^fV9`j=8V{oW}YNvQe*P;W~J!*vMnG$*oF+g5V+RTWpy#ytq*FyG*$WbE-(iXASLnZ;~G zn&;%NHf1XW9h03j&?1-W?TQ1@e7J!$Esg7__z28KmpUm(U@ z&nR_7Bl5#l8{|Bb*H9yV}^@@ zqp#TF&f0B*vkP^XY?7L{i>X;*|{- z>VRG&Mtm>5pAi{gG+Qad1gGB!TYD=YG`lk@;Qbo4te#%b~}KQeiM99@#*mn zr(QcxdQWuhH z{<}yfxXif}Ykq(#eiOqaX!WLlZ7yfr$E*1D2|sx4BqY4R1S!?AqaA=qL@0$xT!(eCLa;6R#XWng>-u? z8y^%Eu?g2@4n16!I>dnVVrDM#diA{uT|gcq8q5vPu3NK}Bs za-oT5j+?z1bsfna7gs&8x944JO$w%_Jj628#77fpYWHZL?f7jJ!Tj3hC=5)s*35|> zE_*kZDlqzL``dyIEzF;)I9uI}XY$ay&!?lrn-49?g;Xf(b;#}xXE;jDcyMoC`s_b3 zq9NTUVo&tF?0F0y>L7~725$_~A55lknq4j)%Aeo-@0(R60GD)+9@G%k5 z`#&`kL88h3_Jzn##6(0dAHE_Zh_Fv_Wc~ox4cG;$(XWMr&1P)lT)Nd@pgKJ~b9y{K zsrAqXe37vA20$f~jn3rku%c5>@Z8c}Z;P?qq9<~bS=5^6uT_ZwpIvO!`bPtvHrh~a zXk4twn|XK^adMJ;QWQ1S2m-?TY1Y3#9>L?%b@mE`#3hgE`ik8;V0^A+f%u@7(l(LP zkS$60l3`l^ZE`NdwZb5=(`a$ra=uYri5t&sRM^Zj7w1JViStd?J}-LQ zIiJSKKwHs|ypFHb2QycQvNSs$9x!*hFEyO$Tk<=3Usy=x8eL#W8>(I}IP3VE4|ZFe zsymV8QDoE^j?cSC@Ft6{K&-GzkfkE<2zGyjICE(1;FII3c`?Yy?&Uzx!Bf5SbK;XT z3F3JC!Tegt@NomKr`F+BSJr(ijA9%WpZ>Clfs^Nek+C5s$9SH%(}B|%%O1tR0c|Cx z-I{x`>v-k-Nkfh4uEEI?q;RxZ{xAp^C}e@BI{A@M?NMn`z3aq9aj~D|H5(siLG4Ko z6X9rVK5LAIw>+ZvVGwY_6=Pt3CG z$7c|574y-uz>9(d??lIrP;R`B34B4N!EoW}uv9Lp#b`wDyK@PAR)1SOJ=$r7h0ALd zx2KyjS-Q%2S|8YY{?X6lo?ga|)GV%xONd7rL*}G=*x73g*sd*e7{<#OpM9GakNVHTc#DK-ynk;2eb?z58uL;m{9o zilU-uK2|xI0_knc?0;z4%cyef#{y|#G7*VvRW>7Kx(93*a^tGhtsUuM5!Hn!=B1M} zxgn$~2~Nf^A!1u}#qrLY2uPE?572BxXPKwu;yI*H4@U z(6Y3akAsoLB{hIujgxci+%PE9Fu)oq$lm`QY+d6Z+XM4Hv$!r z8OQFUJN9t-t@SeA>Y;Zwv0C1PW!ExaGT`?b#@2DNnL||PCsyILr8>KFnfA-^WovP( ziRErLiRA1fUzO?co%I-0uYA|fu4f!e!hW~~>e-AIsghq^dq6eHwW)}s;zsr=7&z#l z^&AUn24Io40Do-ISfxTB$v~@_#o0`II5t3qR%HMQOC06oF7i0A5x=OSs`94eiuvv^ z_@f=!0K~E4xFuCEXnpj;W{(ixmg1z92(3dpZ>snE{qGXun|-?YX%nGE2p2`riL>*1 z{WH%wutAgn@94f{*_|lS7#j%r_zyC3ILKRprc2R-&7rHJzSxc4;pB3LR=Iq31ZA=K zrsC~Aua#gJaugC5P3rH#w$ao>*v-u$sY0p&#C3M4FYA_uukVc>a^m;v1;{~7a%N)J z=niIL@osGEGb*cae&!;NHwe*I`NNWV*41G@Jvvhu)m$nZ-VZH#&tcP+wC%hA)`2v6 z!T4dBJPv|;6Bkbimay0rKV~lS%SM&j!Z+(l_l~9?5&dG(aWr9uU;&=m&3egW zD}t$_Ikrj|cN5J`;8S;6OR?ujE`_<>G(F=7Lb)c|$gZk@CPy=$!_U&HNqMRYp$%MY z^jyn{@QMIQH1tF6d%4xZm38FQD8MLGpK*ATYlSP&w4dG~{VS|*D6)eJ=YnRSpE4~F z3#w2|NMjs-4{X$}@UAWB6Jx@@vik<&jw3G~3Z6nG7R}UkqZEQZ(nb^5F~gbIlHaa} zY}4KdkAd8A`6UmTXpj2zrD}&goeKn;K33bLKXzocus@uGpV7TPog|vHA7Ti(SvsRQFm$A^kwo0`a^E z(~#8#!-(X{6w+runyFf_mR{@*(X*%B(~JQjwotg-dJ=A$>ach^E*>-b#f*3~HdJ>R z1SNQw@GHs3rlDd+v#KZ8snQMr?9nOR^9EP z!}J--2I^y@yC377kS9VWqZFqVb7A=Jm~k|GPG3d8yV`kBpiJ1|;BCq-4bZ_r#aOJq z*giRD3X;x0`7-DV4dK=f(74qxxEPa7>i9;Nfw7R?mtGw#lN}LJE~M4KM%i{;z{kZ`%(P;6FZh-^L2aHJYQ-ZjErMJ*M+ zI#A6IYE-wI6R#FY8P6=L_fv)2_6}A30tG8<@cp_A$=z+oj_WxE<_DeQsmLRcj_21R zyp64XY402j)d9xxy87zPpQSOPHN_DleDx|oUf#IFtr6p6lwCDUBG1hs-`1jBhDzgx zZ@oYF-a}~qwd%5U{~&xEQ>Qy@%d|I5fGEpQ>^BnL#gatcKt=?6+iN^~ku=~qmU$uF zPzCWNCTe#<7V8Cw@cxPdk(|%+5&atQX!8<*@^!Fr5Q(xjDKcJIM3Bs0BYH_!Uhxn5 z_vGu(ru(a40D&pCeT8_T=`*#(GqjYHUa+vRIJ#m*{oYkn@Z0b^;P&&Fm3DkhV->M@ z@u{gPa*`18D0$@A7_X8CokF>x?xLGvG>Sc~uQ)eX2fA8RRizuNc(hh)rr10mI8=*u z6D@J8JB)ifvR);rK@wt`Ka#?PPo(QiK<&GX<1ZG;5G^g{5U=fpFIu-d3|;w@Vj!G^!t>fxPGJ#B6Ag_D|^ny2GywD69Ow(!oL>ziej zm9o{<-Vk|)9yigvt*uwBZFj)wA7z9_Sd=CU=piECM82fwIgAu2L3}V%LYu94cxkDg zB!hv!e`9J|8W@?*Zxe1hjyyjjj#r0W$9V>*DTTjK7Ie3K$DdMifSE?aT{3-}RFOzM zao_EarsG;5P`$E>f2(r?45pBgk=#80Pf#hDwHe=ngux0_z71TvAxr$07Z=mGfe8JY;r0C?=QDN=j#!i^Nr((VT6SCWdqk&e zKvy}^`Z($C5L#~V#zuu`CL4Zgn@S^_%E>v;UFKWft<>vMLZhf;Mz{sYI2!fcd-m0Z z#EdswzjWiaKll}Af-+ZvG8y~e(9`Wph{{UO&ja*)6oE4;Li!nS1BUPoZ(jZoQcYx%&po1`g}Rn^rTNj(g=UxA-*`etO%Z>+7+ z?KZ>)%XCr(<7Lb;QRomEM8#yB{}ca#y^3z(7LzsJ>uYOknuLfEq={SNyIWOT3$Liq ze!wPt3v{OV%3AWR!MxN4nynBHHz_T3R)&$OY}`&*US1Aw&p}b{Gq1lSq!yIW9+&S1 zb=M(^RaA88Z+7*7ig}_Gp|E(i1cHymqkWR%p}K={c`GZnAu^BJE#I|f`m?Wlo#efR zGV4``#z>W~c!=c-7=_Gylvx}cf}OOq?T+GQ`^8co4mxS{>#(QM*2SEoM85TV?kzUf}ZlZGy<{u>~vaDUyFGoiU_&;U<0j}wxP`$ zm$;grfDvWpOVcw`t53JjuW_Ew*Bv-I&A~K05{vc}bgM^9W5o^TVs&R}rDPz(vKZS@ z?V`E6^duq64V{5uYt7twzLE$Cd9Z<+D@oR4&p zfJV<=o}-e^9eby}yuG7Nk_enNo2rH6&A=o<&pr%k3ne4-pY?6FP9tl2PT2GL-=Ws; zDz_d|8beROyU$M%%u*ASgbjA{4#LyNC%=nbLqkYIqedy#hp_8A>`?pQrpj=7*pAF0 z;gGw@EGqpRUZigpZA^c{ps5mPCV%Z9n6Ui|nc+_p{y53+iupge_Xo% zUoJJ^-dm{EXhl&I%z6uLwM-#y4bLC2)Z#{IbAzw*taS>cKjiu!^d9~b$Nblx{N$ER zdqeqgEV~zJE<}};bXLavID@#Aa9P}2eQq#6847OLA+Uyb9t>YT^s3Qd=V~p~;`#WMCxZI__O$xHnw8&6 z@4sNqqW+_d!+%=~AR|I#2vKAvA$Wo%uIpKC+tIEB+1P;7XYt=J?#be?`sU!bF#lE3 zjiqRH8~Tp{FOuiMuRme!v2rM2xc`-&ws?}7Wr?} zO8GNe(3L*myZP5-wphrP)#&}O7uhDCl@wXyT57lwL1ZUKg(5AuaJfNLShkV$ zz{^lBrTUV8xW~KN`zIeGB3gRGrR0L1`_s7&9s3P`4mjw_c>eHo3-9g!9KinD$R}Zo z>yk;3zqjk(!hAo>ee2tMOKOc)+*>IrhJg-)K~&f2mp>-`uRi~4ukWA6^M7-|q6~#P z^Zk|@71lV^j8foLa6lmX8qb>4J1L8|QY~2nm6l@C5&7ojy|U%K67Ti7W8Sszo|;Gg zJTjHFvEQw}XtLM>B(t*9>4@X;744N9!avVOiL z>C-{tFZS7XoilM&yZp*o&{@K3&!x=@MeqR{^{~Lm9u{gWaL% zIi}wCJ<;O^pR}L3+CP_u9@{i)r2G9{u99<&UGe(FNIjsR~-BkeeIqAt!xQ*o50rmdbmy@$* z!^o8`nw=qxshMM)8Q-FVA{{IR*|IwD-`cNgFkLOJY)$sO-Cd6i z|E+qG&^Ev0hSC1MG({!xOTK68Z9|M>jnBUmlgYmZ?BZD8W8F*urccz zAZQGIOtF9bRdPX>av!u}P@X>C&JV@1l>DVI{ojG40c0)^kNFeq9p;)qe_+bpL_)v+ zGGDqXE7&Sro~woUl#2~hFeYVIjzB#i#F@1G!$Cksc0(m&?V zM7Y)D&)MzEl>RrWdX)A*E}B1y)I+#6ztI|{suJ`4H)DGeL4kPgL=>s<;NHT|VgmAU z+?Ig0dzhQpot<*a|G)FrziT*zaHjtxl!SD+QcAVIbG!^RJ!Qz8_j`V5#QhdZe2Zso zuhMX(+3;kaYps(CjS4$`^&9Q@-&V4}=FDG{m6BI?k>HKOVJiZe3UKb+$)Lf7hs+Za z(l3xgB{R@Sx~!DI@Sewz#_YZPpIES>tj(MDZ#Dm4K-#Y%E-y<693%?|>B=j^yxkfh zfYgBBPx`-3m=@})tkp8ZevK8^0HfAh5yJDw4}JXRSV3b1x5s{`Ak@-Tl*J zf<&Y~oZcZM(_5%?Yxr`&m;X)&)kCU+@QHsy7zc$D`=81{-KmiKkHNX^PtO0}B;U_m z`a>E~+y4w)LMk&1WIYX%-IL%Q>l`VwtY@U?LD>z0DSPUO{ytz)WmOyB<05#d;Tro9 zh&_=|^;=QvK+}?eOx(_X1b*nKLhAo%9r*Xi=JL7t9|CbHbRI>h?>p0WgSgY^hxmMaP+X-%D0^Mj6@xsH%H{j(z_~L9i}J__@3B?D zT4$wY5!L?bwOO{^|E=;eRhs(b;PgkB*FgmB{M7y&kcW>^{?0%y1y%l|_e>~4ziS#{ zjI?n1VKTdvCE+4=HUNYoNg*k^pMw({?vqWt`mC=Br`u3 z^zUYiY}y$8Y$kmw6xj@sx%NBt8l*i)H+(Zq_`)+OI?y}$yiaC??O*tg)+h-7+x`j* z|Dg>-wJ%AKV$a9-da#m5gxtsdY{H}fBl(~P1U-0Y^8c#|^R@7Ze&8pe@oVSj6%{(l z0QOgA6EeKXf>1fe24Y-5?iXl;6^K=g^kieQlGKPIFlw_hg2Dh{3H1%Czn}7Ap_wIC@v1T3Z*tT=uyX`kcQnhp1|st_CDcaun?^YD4%EY1=gaP7%T`<{O{2=?!PH3DR;}ir`G&0C$Jvk^^4w`Fd@r7lKs`N5|PdP zsXs8|OG4fXIP@R=H^siuKWg+16>VSSXocQLO>$3APh7jk8zzj6u|G*y z3g^l#z?gUydNr)5hLhEg901a)xByz7wz?c%`@@l`HO^XA0R^@~FG9BpoHB)7v082E z)Wsz9leWpmDFv7*kHURLjb#vcx%RGTplx~n;}*z6FpV!-^L5-oaY_M!K-Pl=v?hgP0Uf4?=B zfEFb&P(wzZtYwv;g7G<4hC8WB;p3{h4b58k1I*AtWUfGg{wH(d*N=9ZAJBpmRWEU#sHv4X*J@Esw(`k5!M`0_RmgVZza@oZoa>TV|pf)b@0 zNGZHlYXOrR2-0btFkf+HBUBjIllvc(`A+K2=Q&!DXJnY6OG?@=kVyf`7O6+cEf=5F zouwL-UJMx;rW^=+gWTJ98)(S&jkt5poIA(63oDxyTuS8g*(PKiBspu#)iCSgNcrnn zY04P(=~&2P3K}omFVT;ey;HU4i~5Kq60}1sW#@PcQd2+7IS|&m6|2=(_$3_jAjO_0 zwCBk>)9-S2$Fu{=WSz~lt9V%z5HeH&>OnzsWVrcrQMU}f>Dm1Kn~4W>pxx_B4RMT} zi%!)J^Kd?nS;HTmWVsaj7$G29V+D8+@!iPAqQ&B3KR~{yxYB!)cmN5C`$|&%8hHYP zjxzd)cGv3&;-^%+kE@iC@wV|&RYqv2c|Pn=aqi|p3cy3jaTt#)rw~AH{~+_ia%r#T zIqj#I&{Qur@}ZYYa!q~1SLS>(5U%)yzAvmJb_Ooz~d~#zs2>^Fj~k{LcVX z#(7*);M9ts*Tb7m!wQESFnv4jRx`$#-GP(-hIZqF^&W2rZut3+X~r>W$@^oG5>h2- zw!9^fQ4!22RJb)yTC!4BVkW;~MPSuQiJfhrhjY3{qtP6!9fLsYj(l_4hlQo2u35*U z9mlePAe*a%tj=s8Tk1H%?BW1$=Czt)d=&cy7ud>)Z~*c!tQ^^P zgGWY=S39frvWeqo?&%4)=#B?ihVjl-Yg_oAzvgMRLf8g-Xbb0WbvRGeZ5W-oo2VNB zH-`K=^Srmq{c*F27f)ViO3wk8KXuNT0u!XfRhwg14&Jb#QvEsyn**?ew@gW>@NnaboAB}QTb zF{8-0EB+|qMTO&QM{NU#kgp!((ZT9|bfL@M#SVMZjx=(*QXsK9Co0(ScpQ)`heK06SrEp zb3R@z4EQRAzr!b}6v4}zG%dOR+CTedY9Pk@L~~>OWIZm*aroOSzsbUm8ZIF|sVARo zdN_5_bfaTiBueX#oJ1#ae(S`v``xjb0{MGhU6@tJ{`bv}hw5?hV_)V^a~UQ~S!#W< zd7IZ|8*nq&by_%!4RF0QQ#x;6II%0ktH`D0_^iQi{@qDFGaLRr^mq>L$0V#Kz*}$J z6PQGb1OPBH zJ_0eaZOn}_Y3T8i1x=w+}lhya|W@wbCulDaIG(MREHj)6@NkO2e#CD2v?dTz(-Y&DFL;R^CXMaTfbCE766_`l(WINFD9*)SUX~u&XbdBy$5Mu1uGX?arkeT zvyP2F=XUUi|Ty59ck+alR zlcYLJRZ#%?B9Q3pmTuu;_`cI}6=G?X zg3oN}NfubuQVyqn;KYL1VKSe)UY{SAQe)41NXcx*>1h{7&t!KmrnH-N(pGL{Z2N*d z^eIlDX-@;|HX6w!#zjjront;6zj@0Gf9w2oUDDBfUNI!)14Qs0@dYX-IR*WB#d&EP z@49VU8MOqOUzL`g`S!*@-J?VEQq;t?fn5P_KOyb3Dm|WBp%}kb_hi58$(!?Eq!jpz?x3_?yqo!n*$Y`nljmy^ zN)bYm9^Pj0SBEL3z5z?7LHKu+Q@4ba%?@^-$Ar{fC6@mR4)9l#+F?9an(+$qv*zmPsbvLHL>Mvn-ZT(8 z^7ZX3IQ+r79J#%aFNus`y1;j}mKpiru%g2eGf;FY2-W4jKFIGjDtPN_M?x6$!&tOK z%@<*2|cQvciFg9Gtt)jGG?JJ@4YaMLdg<+M) zV;g#^2#bLp*N_`aWk0%z6L&SoT@Hvlt!k&c`jlC+K`(cH%`xg4_^|xCbHVa5QcmmD z$0(Dz#RskL43jV?IVkSEEPDoVmR=}Gi z;m~cPIO;gdHs$1xESVtbfaH80*Yd^oY~PqqjwATj*a{|Az-JwsRk2SFq^>}tPu4MP zj6~PuE^%|HLfulM(#);UFQ;X#HBaowD%Xnn87KCorcHcy4thAJdWBBaPVuKMFyJpY zsU>2+W}i^9yl5^|o@+a8FZR7WEwxmV@}a<5v&!+2=lf24zs~9RU8(7Y0XJQXXAb?Z z`c2&)S4pz2;M`pNsr-VKHZHNA?1+HM1GZC|xuVmu;g$ck7C`KKgB^oTs`)~GZRp8f zvE6N+r{7pu?z^_`EVCMrva!TE2)cif*lvul^ck96{iTZ{B0MZCqiT6zJ7ecny3Zw{ zw8;%>5HtTKx7G5}9^KTMoP{6qxlrOaP|PRR!zU)ff`itDOrz~@V4V>HQj|@0m!oLcot&Agf@e6W7S_Z+iFF9pdQGhTPs7i?uzNPzh!}c410RJ zPNKvVz+HOX#C|KYFIbRNd2boZIAZ+5=#@w{qqpf{U>#jqs0))aUQ;VdT)n!~ddv69 zCdDQ?qrGVf-mOFbO}#gF@HNWIqRK|uAl!HWJ}tFrG~x84{oc-$GK3kdW42RPWLYOx zUmIlnbk(_Abr7u%YS9K75B#P)19q#$dOLUgc;*%hXiQf33Jwb!1?(2gQl z`$wk?wc^7uZTq}j`^FZ%aB;vHKk$J0qcD&Y#TnQM zJAcSuRve}okt~IXvQ@a$&e17`W>CEG;#)(Z?^Kf^+qYN*X`v;?O6I#(fi;6~k#`o~(+9Xoiawzz zjmqBd%G4qGCBXNN>r$=@t+nYSL&)7rX6=@hSx>ykIM-0DPX!G7iA$sJ{WxByeozm- zM1EJC$D84PqAF|4?rq~P9;U#N=+Wy0(3)ONwaDPvlHc%>=!%kx{30@P z6ZTFtH|{!kfe~GHSH2(pX^9fCr-dN03q+_meo?bvWv zWjHCRrfP7$I-7B{ns+}gRz-bKdGjGLhr5!mvG@(b`%rXQ&RAiezLfU2$gaE;myJVk z_e!OB%ZHuKtZ(Z%={$R zA7x(q;r+JQX5wYSZMd!F+TxcM@`ukETe4zKa&KBoR>xnXPn#HW4l^u(x-*jHV{AI@ zy1mOnA3KUQtn2ttl`c}LD5q?9I5>Jye2qoRxbk7jIaDER zsH2;-`rTzO35B^IO80`3x`#fgne^@s3JdF!^m4WAef0|3p>aiuKasg~`TgZv>NYe~ zMKjwBjKGepdRC8tD=|A6h$P?a)eUI%;-}PL-1b8AEq3=vzOHAwNRKacV$l1g;CEul zr8~D0X6wI=Uw>Np9tU%WH1loRWQs>CaZ!1?zI`}`ebsPy`lfc{y8I^jEw77D*D=l??V;{LMv<>Cr0X-(6e8*l{o%g8U;V}m;7lEr-q0U~K#GyQsq$r@ z=2-s${tKYgT z+sE8S@pdcuhE4Iu#P?hRF`YpzzS~Zh*pKc7WgZA$U>?5QAHjwU?wGyK_!O=ufIh;t z+|6e99`b8+@1)Yo5!RfWl`jjrerOxKUPgMGnM8(dZRf{Ra?Q=7P{3S%qwU_{sI7XF zfkp%fM_%>pD%kgojX>XE*IirJE^#A{+u3iB-~L%MRVkcdxqUH0zJ}JUj;E3MBdC){%Hoa=N1i>a|W3wbWCv zn9Gu%ygfdD_EA|>E%9UX>0e^eIl%+n_Vka#*dG7*F6h5;|gyM zT7F^ILeL}oOCPl}!=85k(CE{zu7lz927yxbAe$^H%U^zafxdVzg z&$0I745Q>a$SLZr&~w|!xeX`^p0uI1W}EmVZkpGZ{DoTq(5HpH`KI~@+39W)-}XRj zz?-1+Wq6ZM|8qBN#A%xXz<}FWD>5QJC=eR$z-0)f4mYOK!xpG5K^R~E$f3@vW(q6O z6`^ltI_=MA)_KwzJQJ6>Cs%eQqTu#9Ec&sTrY1RsUUe1=rQ5jS_JJQUbXA93Q>f&o z6^FTC2(?+LsILQ!Zo8K03kN5b&J%f{^o$oCVTqCKhSsdl=-4(_DVsKruDtPa>K;6l ztMZd~z~9(em~!$j$`~(-XrGtK70G-X_Vk-0Wr zr?i;N)DNVjgxPbPpoa@y>W&}Jub~m4Ty=Fnl%PBt1p~9u)0rOAfp&Vmw*4*u#nZ2$ zhG$k1PapqUTb-KQ`0QSWU~T)y_`%QhZqhB3Z@3D=P6idlO2boyB3M+YVy%VlK}koq zN|vg!v+jy9+z@RJ!S!F`4q7tWsz$Gw!6q(t`f6YO`m6}h%hs;qdm8%a#<<%N8L=2S z9i}k(8KCuD)a`i`KBC`!t1T9_F61rPoAF}q%U&JfWr=6@50ZCg{gWLY7+Ug77@U60 z3~t-U`e)qM>;G^D3Tsz-EhD)z#&>Z=LZrsQ!qTbG{_pkVl z$JSmWv#yV(o;ivZBoCL6PYO zae0y(&NO>L!YTe|vtFav#pXV5!IXDSzSXA6tj6{d#u~K`%`7-<;}2$U45`e9$-nI> z(9&O&?^Ny%x7cPhxCQ?Fxpq}b{y`TS>%Dq888W4&?NlW^)9eoAS9>#Gv9 zlYY|{AGrxaTWQ$d*%v3m9{#qtxWuG38VNUG3jQpp7JS#>6g*O(CP{d8rm#3XhrPtC z@t{LkIc`grW(?ApJmme>YLX@QQ3TRS*qr@xz61eeTR&NE9N1n(HI0io zGWkpaeOF-83(}|iuNb;_V|JUQeE_Y2!NMsZX`_xG!Gqr!8H!3=4X0Uto(uijjmDrY zaDXN-wmHE-xWVB8k$(CfbY*p&ac8%{R($K@;T87%5s#%`PQ3NgX~vX#(`PkC(pQguE1!^IFsfT!jNaEspp!$Sql!IZ_@U_N~mlwH~&-wO_-j9#E6XXG{?cQC>u8Y_H{8 zkYDW=aNU)z!DZ)WMK{Ojk&xixFrOnND~|Ej6i;2T_SPIFW{a4 zRiCv!g5EAGgWE&?0W}?UyF(!V+b>%VCI6pyUXmq&rzN0ddeVmd02)1Efe$lS@GCA4=bx0 zKf&r$gEzkQaQ^C2lK|wQ%+28e+oWQB^mT(gx0p5@^2KW98dLKH)~MOqV~-|(=62f0UnK)&rgZ`W8e=uN`qj5l$7>y=WUx#e9BDSWBK8W-k! zC8bL;m9KsD84B)Klx9;tYZnyhX@7oj^`7Z;aMEM)z~=vR#V;W3;a4;?=BPJ~x^`Nt zH;608>zAu{GwWcrjWKq|&+dz2nKb(6RQ1-O+8E8YlbboJHEdlcZD2Nc0PBGB8%bDA z1LW&VhPM+L-R>Z;kp5=I2R0C8lIr3{J%vR?=6NgN;QI4tAb6{$Sj1768%cDVoE> zw{^UF`q+IFgkB1ecOq}~y)x!54b!hI{h}L}v7DJj8O9tNc%uRW(3$ZQG`k{SnbMCN z5G5&$3y+9H;GCw6{ifU_d!x1~(7C*_Ca@x0rxS!P!>1==&UVDnzV+;%T9iJO<3Bs4 zSLU}Y^P_>8^r}P$)$b{(mY4^BxiZ{Bks<-W;FGCUza@IYG#)*F%6x$G2lV_!WfpLQb&>yl+ z5+X+~pl_8gj;QfO4+dtbl($b^6b%BfIRBx5F|IHN0 zF}*D@^VN)@FNUU&+`bQ@T~qFQN`BVgdWqYF7z&x0S{*6nXEsr}3brWR2@e<;rQ{kh zDG(Mf5b^6XL4pxlC4%UBuy8AEV;;=p)*|O&@eG+lI+mz_2o?7DSLcnE^(4#u1^b=7 zcr2)JdIo9vUe3pFhQk`g!P8NOP6|_>MEh0fJr7;&Bhnl#QM4XFo zrY48QHaV~+Xe%EZ?_D(6tq$=|L(|I zyc71ae08jz?ec9>6-W_q4- zC@G65AkS55KNU4hVASU+p%kCHwg31Rg(_`OnWd(xjeKG-NY12|V>_ zVt{8N-+Pz7c~Yh`vSGD!JIz~}4<})p&}}654$0x}$JfV5U#5Ohm$UEj4Ewq>M<_KX zPiN7iSnu9FEce&sdCJ9noLHACa4^&V?Vh(oT%#|p4IVO^Y(!7NoGMXwW}4v6;bTA& zkD@KiYI*+`h}rmrMWLu(=R|2t0h!k5e>m=1Q=y|*Y?yl4rv>Tq933?(8>G^A%z`BG zuz|yST21tCYS8kV45f*5d1BK*jGMbAc)LQJI8jGvYJ>?R)qFJ5gmiBQjumg&wC3~P zGoI_+q~5TeG!O#TVmc*pO?npm3{by_dclp8J5vy!Il@t{p)%5^2IpP0QYYLLdzAT^rs)(5TIJSK$5CEK>W=g6(^ zx+4Fd;i(0}HqO;2a&kk|^NO7U*i!){&{&paJ>b2gf; z31WvjPeKb{(LeYXr$=|G2sgY(*;KR++Mfg=0B+}-41LEs;{(AdW{H23zI+7?RwlCl zZ|oSBDbGl*Q~#6Wol(-4`ZqO2ZQ+?EbC;pu0940=D`-4zBn8>g?hcN`;5|-# z{_$0p2FRMZ=>->brCMXMD1GW56J8@#WI!$Rd7;c= z&zN#&jn7}}`rwlj#M`uCi=^JIrEvfSiW#|gbg+4Crz1-!(_c$IhEDIh0}2YT z{XQtn{*^rBQHo*+t2-=t9X<$8Olb-?i#Ml$*fTlJdDFJ1=i%oLPM3U*4`5xa zbv4r7zbc+#L)JVQ(#?NKkPf>QDT{gSzarlq$fgI}tc$dP)0!6QbiIc1jrwoMPgn5+ z`9b)>gU}=N^f9B*%P7f2`QVE7wV=zAL43x034A)UAmGDg`g|nr{2AHF$-B6XzOW>x z6eQ=rSd2ty?)P#Rua2Iu+4mjN6g$tR{mr|I zFG3ews<+bJ@T7`Nf1W6Pg7GX50i${R{r&pZU+^ctT``Y-&!)dm^WxvRC_Key*vPZp ze*|s2PPNZ#@`-(7@+jpB=WSi{X6<>Q0ABtz++}?wC~6d6_!v~N$l0$#LhxecOyXU5 zqIw3Qn|!}d7O3Z67ZBOb<43msUDThqag$JOs zWfHbN6i^zUaP||7L+?t*kSQQ#_rvowq~!MPBU!O|W>x@_!u2qw&uaCQkNf0k4SF`n zM@N&w{(Ax2Os$rbo`bOtOH{}bcQ{~P0N z5;?MA(0LdWCS#o7);Z58l*r|>vqc7ktFUK69Cq=b-#m&OjnmDV&ak? zUViBKbtd*VaATS{5qb8=?2w6xYqq7C7Eu*vijG;Y0|lx;&+RVkK+#mW2LU3h*UiiJ zPl}>!?N}6Sy z6MoSmeNA8M@z?`N;=822TXMdxR6KsWzqD^Jj1F#&|IOuw+lVd`Q&OxBP^)!9kWfL| zZ00{18|qfbjos4DYCrmxm98@wxQ-(grV2E(Eu3VE9zNm+l|0esrO@fw=7Sb!3hwn~ z|DBWVp?HxS@t&36Weehn@eUF@UMO-i0p*IzzBKYqWKCA-*1bM6db@b%wIox^8X#?j zH4aH=zfZxzoP4J5t9#8wZ-%ZjPlpQh(`xy>|CjYMUQ=ECrNc=&44~uZwe)}Y0;mjZ znGS4tnG$KXiZc8Iex|b0VX9uiL=@ze6P=IdYCLW%g5XmM!{E2VJ8hTh!rm9E!YV5( zApfYhoF6)w0wZ6j9bh08&DQJZt?`?RhMEDjHN7)alR7mJorj2a9u}7Si)Hecg--oI z{Q|@@y0^g5;h5vd}|rSdQAuq4JDz4cGt|*U>0AN2$FV_ z5?uEoj@5l#h7H2Yd!x&{aQU{Snm>;r65gAtz~$^5dKw?zfmm=wko&Ns_}Uw#<+w(5 z0&gFjige*ay=3W(TU?|htgXxRzC9w>woj&4mk^MOjKk1lzhb37iSBV9O1%b^cDuE# zaO!4=K{gm^P`fDzw4?Fl1gDlxtIDF3QdH8DtWKt4Znr%xSc_1i`ncRzzBL;(iDM@6k( zss7>ok<*-#PcDk-y{bkZ%F9VxH$8_&41Yeoj@P#*PCBcvw?Im7J|a>Y(|iCKa-PLK zh_H-IY6_Y=*I$RsP|=hMXq9y+WfJb17Xh@wWreQ2GwL6+Q_J^gp_N0tDM{buJv*;B z_4{VNc9=_vgv)$5Ym;lcm;D69f)y}pNRqzwAL>lOQ|Rt7Dm)BPT7Y;ckurA^NyJKd zDm1uv&U~nAWB*?eK4Y%|)=-_3?z=UrBI{&;wj-jdhIEN`wmP+{RgnpMcq$(s*f<)B zlJ=4xukifdk^9aKO_K-K#BTk2Qhueb&0y+mAxLnF)Lv|!OvaOL8l2%IHk#om;C01}h^OeE_eQH_Z&5b&l)Wchn}q?4uxNDhB^vE8h$2wRZTJ zeuLbj$z;W1QFI)(S+QT{^D@$R_R;k*#?q|17I?b<%w`o}nLCOK9?b<{{9^M-T9e`` z%O=0TaYLj>a9HnosDS#wE%_z{^}^Ktc#TBZBTBmIb|9pd}%;oi5l`JP)`li16ioKCaX)- zwbA3TJnW-dq8THHq>8QX3DmWvz1|`VH5L?^&;N;c#9^(Ihbh7W$}`h^NjB+K;7rBH ziC1Ff%AFH|nR95Mh{>fWAvT93G=x-C#A@0{4K23*;8-LccUwS-JRx@z$nN_E$xxx8 zJAibOz1KdEmOAC30ywRH;HCrd#qQ^<*c-jpXl6*L*Z2RGa0Zg3S}V2RfSuh_oBfEm zpIcGeDhKm${ZhZ|0%#ovyPm#ZguSKq{7L3xB5+hv=w%5y8_X%F?O}F*>goCB?0u!E_T}pX0 zS7CT_IQxx&UIvMv55;%A&K&9eK_}RyrMcvgmh+W3?=6OFGD4&7oJ4%`Xo-`qu>cmD zdm9CJ)udH%8SCMV)=Qf}O||*S_XTiihnDP~yU?bVhi}C-9~#$k70De{re@Ecu2!#! ze1V!&q>;{^(VJC)$zfOe|m42+g^&1_@6^dxBo)mF!^DA2!93bP8n4f}*M~vADye^Jv5!qmj+&i0I5W$wuR+n&XSJWl(1LVknVhjD zqB7-XP@%v6^uAzuXIR=95^mJy_s}3&Z;rwJQnOo5*ds4h!yoDa)aY)D;C&ai4VPuR zT@u}2^ov@NqpIfR)*{0+_*5=>&ZqoHJweb|gQ+F#Cz!!i8KjNBP{lqsLtxrtxJN3E zO>fAVJhP*zfa!J@=_)FKyc@;7f}Qbh+-5a?z>8A@t3uV@&nzTg_u`p#QN@sm^7M;8 zOU#k{Xs1vz%<53Tr8-zw0ezm~2LJ_+&ab<$W-HGf!q6@WJ;^wbRsUR{tVM z`J7Sx(j$YqgSsUhL?ONRTF$}n$J|dKa{QtXrAY_|f+TAn4;`( z-BlNf2xS|z9_jmZ6o%%mxFO26kMY?afpq=W8o0~EmW$@Ja{h5X(R2XngLhBsd)Em1 z2U-sQN5}x%TbS?th#31F0x-~lVPLi za-uzY;l@$~K*U`wZ!B$!i+rwN$?CY2RDl(}jslK235oqb0rMfT>A&lnYXWj%NQ=S; z3S9Zt#ie;dQ!~b!`i`P-K6u~jqTdb&F;coUdfk2WmA(PfiGD6QsgH&5B@|(O#M1g} zm)LQ4okL3iRO$k_i$IikbDxShOd){_Hv4xUWV*{Ytk^p=so{FLyQEF-fd;eJS~L2L z@OH3_lkUP*6XJR?zRQ6}IoGQE2p9+AaLeyWgng zoxwCQ12WUZ*EZW1^QcByLExRjW$le#)wrdV+LbLv%EdH09iI<({$aA^ME$DgFbZZR zfafzUYjKjwne>q|DtaPjjhNG&Tva5r>cws{ROEq{#eA0h#?VO3*sM5AU>$Y zS`!e87$mm!LWQ`V{;n&eJt2_ekc4FF>_p^Ob%_kLB1td_`Xo?&`b{_8X&R%AGJ&2x zl3t%EvQo%H0vE$sIeo6a+mKVgw~HPbF&r%Bhtf>>1#(I9cJm!BE-D;9L4(!jt7Vr9 zk#T-R;%gtyRWyjN&&;}QT?b62O%r)Y9h|?IdV*jAtMw5(WNWD+>A{wq3(J+2PH~vKBFIR{GLeb+leK}&*-U)}o0R_m6rPsLp!Sqh zk<}TW75}kBM_^%nXl;*;1>a%QEkaAqRmc{LKL%e$NMXj_#FNf-f#0{SO4}YZ)!@<1 z-0QHnfj1@4*I+}hb9;_ep&#V1q%VuQ3Ra2}%cUH*{R+{IIv8S;)Mj775xc28#`>5A z6m17j9d+HMKU~Qvwl1yW1UB(j!Cd<91VNP6UE<2Rl<%$l05$Yg{P=*IN{kg8>OHrz z?KH#3CW#Sjml3PVyd~;Ft6b3cV_nyrNa6Yw(~)`WLhB5{**EbHB9ZYU-3DoMt=%r2*$)UYe_;hrfA z1^D~4=~FR`X;we2%yxvQd<4N&1{-$8Z`Tc*s@rx;6>3TX#h!3y?YWmPWSN^qci<2+ zID5jwg5g2~`?m?oTjZ@pKf6-fwdfNqqoY1L_;ff6@2M6qE|lWX_(pYUzfHI}@R4ak zQb1q?F{+-g)`+r5U>JE|np<;{fJ zzSI)sdxpim`#ZbZO|7kIk@{`S;q+i-?2#60ZjA4II6Q|D+lc4h5ZCg7?RAIVNLptg zF5QQ7#rt}TaOV_d1UAb^vnZq55xaon#i@^70)v}Xif^!CjrlU1sqzpXM$CY88Cw`!oaccMBNBm@IuR%StKQF; z!o}(yqD~2L7Py@bYaZJ48~6`g>lpn1V--kL|JCFpp=-&w_<@@xS^@`+K2l)f16a~{ zo_~-!SBmuQKbJh!Yy2}yHJ3}W!bcR(Py+iA`p&Kq!Ge-RUcCX$jrgf`=wI3^!jZC0 z_99e36-Nv0cG^eAWx9;v@?2-+FCKJwT?6?Aa6IwKP?5i<5Yuy&k*_zu=cY?2RUEL! zv^xjDOL4w)#7<6VlbI{Rc_t04e-GBC`*$Wk1oO0=9hPQkl^0!x{I&!mB}dx>jL!W@ zNZSsr(e9UciaBZI&74LDG|e@&@fNi8%{!C>wy4Yq#olIuP<3#~bGGUj90#NLjpaYl4bIdMqN8BSnT)Uvbhd9K)2MRHvdLwq zc4dvV`ajFwSB)s=Wx5V)Fm`QM?phhXp^U?S=r*zUs<8MiGqx-l>`_JP6mv!M%1xJ5 zp-MY&d3LD!tAyTH@B2rMV!kE8v$g_iyB`z(Ij@8k#JIbVU(#_&SE-b!%gu1Tl1S~^ z<`s)LD}?%2;xr_jGEg7)GefF}<{N$;^gxx?P+YXDx-U6D{v{d1j5MPb!F~e)?Xk)5 z*_EIM~0`WS1vi{=Wt&RXwq!>)8NO+>lyGRpLTz8n_KyZj(vYB+sGMn4Z6 z2Ar_TeQ`?QAWKzgfsW+H$3EdGo_@9Da4myb2|HWW4c@cXW% z-W*LBUpgBB1(n^ zr9F8{{99zF&M~Id_4xg4yFP8(gYQL*81n$nIok70PY$bBjBY~k!OQi0Tegv7O#=!| zqhGliiaafeL(hD$CUJabe7F!3#BJS{i*Ej?4u7!WJ`>Fh+pVF@Ffko4`kTx2l2@$g zCB|OuTDT?ohwURz!c+_>8%_mBiK~an$qXz`OT78tJRd=H?dM&jV-e;3v=4*ma}2u6 z;&V9g$~z;RmGLpCy~0R#%M3ir+QavICz+c`BkKaBAb#4rK)tn8B)M49BGqooS7-O- z|3q?Z=ADaF8+(4Vz2|czjYF!^JN!(0>XGP-#%K>~Y;-%*-QNyk2;{rizB9m3{V6fB zVZR9=cw9cVd>1^qDnF#O$DGhcQrHnzJ0w{*!Vdnx0O@Gel#>^K5_Cf|7n4fh= z4im7E_++nJVHkyQrym{noDFrk6QS{cDESy~^Ha z;M z`4oaW2Cl_l+yllGfHqd;OQy)KBHak=fueedy( zvu%KGCdVH4o^*7%!jPh!R}iJ?H~~t(96PhMa2c~~_XQ%f*L_R$c-c1c<%kAS`Tjm8 zd;Bb#hB1qPYrTG+^>kR1%!USk|F!(nCx@0 zIRhZupyxlH6(2_xH-!M<$UC911VQkE>3Tr6S~f>BOUU_#>dA>cjmW}-{b}6oCDaB@ zz4HxEXxZk?EzHx&{L!Hp`t%`s9p;+Vusv|k=J-e@)ru)XhjV} z5y64mO$&zYZON&(KJz3S>~?Ks`^+~fiq1mXy_W3b zV#fd;tnyq$JQ9a(AP1j1LRV1|c?xB)zVu6xCAnYfxZ#07?j}(ft{y7IGJsog^5O?p zC}_@4DiBWIPJeC6-fLI%fyl`LikO}Z@*5tVaJWvia8M}k0WRl~0TjV+1bq;9i=>_! zp=N4^+>25M)N(ay`9Fv0<0!`3OKMQ_NiBZj?32chDUhR5pk5jQzegIqcUqVS`&;aY zn}(+(NpSFq=JG{7sPK;hqr0!YKqQxU}4j|>m?d~Heqh*M)-5(hC5?h)p6CR*nhzbm9?(+ zaG;)g)sye;rS!dEVC=O$oxzWTiu;!jwq%-!D z0t-E2&VIE*m*oB`SX z4TdJx(6t`^uL=U|j0O?cyzjK<%GH^+bxcjks8lP{?O&KMwZ6+IXN|iDj$d8wgFob1 zxYSxMf4+s;#TYNzUv>_C>F~g$q_L928cy@vUs)UvRW7XdWV3ab-OPU^-1vU#6Y}QG zCsNAHBAg6QU>lJ6#qf_dc+nmFQw92@AB!n<6Gm`r2>M6@IVzM9faG%R8;i~pkpaSA zt-JS9tG7TYG`~D7tBM;nsj>d0MGG9u;HsgHxV^o_$a;`2w5M4g)bf}jSaWm2c04&g zSuvxL`SFFDuhQ^GZ(lvZ+BgefKOM{qM;qF7%+$C(cxt%(XiKRmUK?k)xrIiWUfaNH z4J0Y;$&G5~0lh{^zV+4QHGj58b+hM{%#GDlPlQjM`mZSPopLRejJ zU8cOLEkp6{B{(W0{zN*y)?|aOW3bSZ?egdpzvWaf&Czz*;7NA7hbk?!%>~bO%^t6j zFR8ov9&&CziBFW8)`dcjH$K}^ETG15&cUbYIn3~%d(!rlAfyU8Glv-6Xm@f)m)52d z^uxECZ`S6IZWeAqdB0h^6Ac>NTN?Npxq}f(dZtW#9afl%I{lw+Wy@lSs5s0FPfH{! z?7Y+$r(-HbClvI3J=aH0TJs6{^k&0UkK?q6ih-~n!~5P@)c=flyj3psxEUR%bAyjF z`uU{bb?D4aW((HF7s-l6aJz-h(fC0EcPW#s$^yL!>8Us24p4MQUCBi=a7(itS;ZYT zyR&MAc`nPXt}v;LBI9hY3@W48ZC^blbY1h4#M&0%nH7PdJy4s*e847i-3tJIFVz`q zzWRRcRDeOL`rY}`V(i+b#&#j_7NO>^A_zX$aOOlzjdVGTnO$wnR&MPYBh4e5{`8LF z?z2UjcL|*Ka;ZI9gypnGk++j=_Ftww&oMM~_)Nuxz@3d@crW7E`U;t z)%t-?`|+A@6ZRhhg&Mk@zj{Wa8jRd}Hh8+OIwxaq;eQ+}LOPiFVclpc#GW5&tgGjU zW|m?O>l%et{wSy1)i>{PFj+CJcAKGYvLw9_eM(G8ORMtCL60^qIKcJ2r#@$u`P0 zsiX)~!Cw|yReZaMSC@P37Nx8ep=hqQm6nK{?(*;Ll=_w6+9|Mnt$1l@WM&?Qpl`0@ zSWUgFKSVCy#a*2K(wFwdk=1?{3{~5Mc8}%9H&wNi-lqe%3lyDWaMcq1$$BQJ_I6P~dz2B)Q(JH`ztFi4K68#>F=tqnGYnu5I|0_N<$ZqR5>w`9Hv$SJgk)U*i8V7Z3rdTG@#6B(Gw_&l-!se1^@EhU zvkO^d6T!P88X<xhuxw7t)n_)YNuq>~q_D;*?aXUQHhWxsbV&4(NzIL_6C(%fcJ* ze7t!c6_Ik^3DMk-O7BgkQ|}IFzq^{AA4cBQ9$=%@?VVyfH8vdcUm>`So&~%j;)wEm zYBEXc?nbPb_l{Qt$KBF>b@ZEPIlGuot|Y$b;&ME#H#J5iju5~^yZ;>}*UC26o0Bh- zU+|+CeCUB&MI_X3Pbi9+kDybCP}5KEQ#i+EbWF<-+};M5|IcJ2N-+dJ#$UAWN*}tN z1Jb9lq}Ea%wQKRK=Jhk_XM>;c)&)+y5gj-2^}|X)zMTGjTLQ# zQR^KjuWwGRxHQBZZY1m<9U7KzLCfm0N}jFhBa;ljuJaCJ4N#;j@d4|q5(#3d5v<;O zlm?g^Ej85|ey}Vi@8m)R`!f_I2J7#$8zUiA%OGho(HBNFVg`fHQYt0^mjBwleY(@9 ztjbTA9pYc#Ej`BL<>|GW-9BxICi*~#zjphL*xU*leh^1b6)0J01BE1=jGoo#SFp>whIt{)&1LuAvUs{RDt47( z*-aT4uiVQ_ZC#*)xAo$HRo00MT)GB%DZ!^IV@c47W=OP*l^~}0foXn?=UI`7V4g$s zC;R9VZS;|}l^uIUMxmwNuO>gs;#D%@F~ zZNq^=BY*eJW|`I)<=Zy5mu{NU>JKgNoh%0t;Hs6>?ZiQ5UyEad-P4g!(0pTUZI8&L zGjbz;L)ouCk66t+(pa<7b{mV@#}t;?_iAmYPP?uv<4FNo?6gS-*{Wa{=wP_Z`FhNg zEo~_4o^)3pgCeQCeXN6+SorFYlQa8S^~wAK^92Dae?7aeT9#QBk8*0}R+HKTcIxC; zZ7#$}Z99~sE!rkfQCR0mo^%qXmC-d*T|HGjP^zO{a^q^66^F3e+lob2 zab)MlTm(uDHK{CTM0vZ^yf}{{__&{W{1>pt4_5MP)wrCsb;6+lTH_N*rpE@!C+u;^ zj_XkY4>*`fRh0by14K+lnQV<#Xg$5u$J0^v_Tbr>UIjiId8XyBiq{PV5Wpp274W8! z)c0m0l(6thj#2h*%8C{O*E+M>UwpQ#uOQ@(79p!X8zNa=@fJ^3Gsr;Ao@ajv-xO$! zNI_NXzyN3sOnRf^)wf1`#3<%0&PArOWJeoEydk?_echC$*)opl`O#foa4OcU0;pQ( zJ5%($wEaUDS*p{W!I?f>^2$Pe^z0Ja%F=9eN_Jk#4DUAYeT_<89Mio9=!2zcj*5m~ zuV~0h$dne_N;|>gmd-O--e9ItR$HbjBr3LO?R9|s6Kj_i|p&= z$pdxx!za2MRiBVDxK}3Mn;?lR!5=*BruM7m3=OszMD<%vDv4YRjP!t8WjN+)z3yws zBu1k4mjt1!(2!_kwFNa)u_6Z;Uy=d6q;w1thkVK2vG~D2y3=1Nu(x0rmWD6OrDmz7%QK=YT124tUJNrW$YACQ+t?cl;9ghBFaXfN)+8-uQAS;q)J<;4A{L;z$nQhI2Nk8g1#lgph~E=LK9&+2P5n=KrrD^9vO-~ zmijsN>wRUVl{Im(zvV8v1Z?bBGCdATFB-mvYa1{g1%rD*q@?g<-`-s8b}^!%4xWS2 z))GyE3@P71L|Uv@QC&p4EqWtiWwMYy4nKD2dmaBBSZLpt@XPmLs(0gk_PySCxyvR; zI(jpG;#qEQJ#De{_^6b8BjAudIA3n-&N;R literal 0 HcmV?d00001 diff --git a/src/cihaz_guvenligi/ga_pam.md b/src/cihaz_guvenligi/ga_pam.md new file mode 100644 index 0000000..2e5bc70 --- /dev/null +++ b/src/cihaz_guvenligi/ga_pam.md @@ -0,0 +1,116 @@ +# Google-Authenticator ile Login Güvenliği + +Google-authenticator(GA) GNU/Linux cihazlarda login ekranlarında parola ile birlikte [ikinci faktör olarak (2FA)](beseri_guvenlik/2fa.md) akıllı cihazlardan alınacak bir kodu sunarak giriş yapılmasına imkan veren bir yazılım. GA kullanarak cihazlarınıza erişimi daha kontrollü ve güvenli hale getirmek mümkün. + +## Kurulum + +Öncelikle bilgisayarınıza google-authenticator ve PAM modülünü kurmanız gerekiyor. Bunun için aşağıdaki komutları çalıştırın. + +Debian sistemlerde: `sudo apt-get install google-authenticator libpam-google-authenticator` + +RPM tabanlı sistemlerde: `sudo yum instlal google-authenticator libpam-google-authenticator` + +Kurulumun tamamlanmasının ardından GA'nın ayarlarını yaparak cihazınızda bir anahtar oluşturmak bunu kullandığınız mobil cihazdaki bir OTP yazılımına aktarmak için aşağıdaki komutu uçbirimde çalıştırın. + +`google-authenticator` + +Komutu çalıştırmanızın ardından `Do you want authentication tokens to be time-based (y/n)` sorusuna evet anlamında `y` cevabını verip devam edin. + +Uçbirimde aşağıdaki şekilde bir karekod ve bir terslik durumunda kullanılmak üzere 5 adet tek kullanımlık kod çıkacaktır. + +![alt-text](ga/qrcode.png) + +Çıkan karekodu tercihiniz olan bir OTP yazılımı ile mobil cihazınıza eklemelisiniz. Bunun için özgür [andOTP yazılımı önerilir ve kullanım rehberine başvurabilirsiniz.](beseri_guvenlik/andotp.md) Aynı zamanda acil durum kodlarını da elle veya yazıcı ile yazdırarak güvenli bir yerde taşımanız bir aksilik durumunda cihazınıza erişmeniz için hararetle önerilir. Bunun için en iyi yol bastırdığınız kodları kesip koyu renkli bir bant ile kaparak cüzdan gibi sürekli taşıdığınız bir yerde bulundurmanız olacaktır. Böylece gerektiğinde kodları kullanmanız mümkün olacağı gibi istenmeyen şekilde el geçirilmesinin de önüne geçebilirsiniz. Şayet tehdit modelniz bu durumun aksine hareket etmenizi gerektiriyor ise cihazınıza daha zor olacak ise de GA erişimi olmadan da ulaşmanız mümkündür. + +Karekodu taradıktan sonra gelecek tüm sorulara evet diyerek kurulumu tamamlayın. Çıkan sorular sırası ile bir kodun tekrar kullanılması, zaman sapmalarına karşı koruma ve sürekli giriş denemelerine karşı tedbir sunacaktır. + +``` +Do you want me to update your "/home/xxxx/.google_authenticator" file? (y/n) y + +Do you want to disallow multiple uses of the same authentication +token? This restricts you to one login about every 30s, but it increases +your chances to notice or even prevent man-in-the-middle attacks (y/n) y + +By default, a new token is generated every 30 seconds by the mobile app. +In order to compensate for possible time-skew between the client and the server, +we allow an extra token before and after the current time. This allows for a +time skew of up to 30 seconds between authentication server and client. If you +experience problems with poor time synchronization, you can increase the window +from its default size of 3 permitted codes (one previous code, the current +code, the next code) to 17 permitted codes (the 8 previous codes, the current +code, and the 8 next codes). This will permit for a time skew of up to 4 minutes +between client and server. +Do you want to do so? (y/n) y + +If the computer that you are logging into isn't hardened against brute-force +login attempts, you can enable rate-limiting for the authentication module. +By default, this limits attackers to no more than 3 login attempts every 30s. +Do you want to enable rate-limiting? (y/n) y +``` +Bu işlemin ardından ev dizinizin altında `.google_authenticator` dizininde kullanılacak anahtarınız oluşturulmuş olacak ve işletim sisteminizin PAM ayarlarına giriş yapmaya hazır olacaksınız. + +## PAM ayarları + +[PAM](https://en.wikipedia.org/wiki/Linux_PAM) GNU/Linux cihazlarda kullanıcı yetkilendirmesinden sorumlu olan yazılımdır. `/etc/pam.d` dizini altında bulunan ayar dosyaları ile PAM davranışları şekillendirilebilir. Bu rehber PAM detaylarına girmek üzere yazılmadığından bir sistemdeki olası en güvenli kullanımı önerecektir. Fakat GA ve PAM ayarlarını ihtiyacınıza göre istediğiz gibi şekillendirebilirsiniz. Buna parola olmadan sadece GA kodu ile cihazınıza giriş yapmaktan, su/sudo gibi özel login tiplerine sınırlama getirmek şeklinde çeşitlendirmek mümkün. + +Cihazınızdaki tüm PAM kontrolündeki login işlemlerine GA kodunu uygulamak için aşağıdaki dosyayı tercih ettiğiniz bir metin editörü ile açın. Aşağıdaki komutta `nano` editörü kullanılmıştır. + +** Birazdan açacağınız sudo yetkisi vereceğiniz uçbirimi kapatmayın!!! ** + +`sudo nano /etc/pam.d/common-auth` + +Karşınıza aşağıdakine benzer bir metin çıkacaktır. + +``` +# +# /etc/pam.d/common-auth - authentication settings common to all services +# +# This file is included from other service-specific PAM config files, +# and should contain a list of the authentication modules that define +# the central authentication scheme for use on the system +# (e.g., /etc/shadow, LDAP, Kerberos, etc.). The default is to use the +# traditional Unix authentication mechanisms. +# +# As of pam 1.0.1-6, this file is managed by pam-auth-update by default. +# To take advantage of this, it is recommended that you configure any +# local modules either before or after the default block, and use +# pam-auth-update to manage selection of other modules. See +# pam-auth-update(8) for details. + +# here are the per-package modules (the "Primary" block) +auth [success=1 default=ignore] pam_unix.so nullok_secure +#auth optional pam_exec.so /home/alper/wrongpasspic.sh +# here's the fallback if no module succeeds +auth requisite pam_deny.so +# prime the stack with a positive return value if there isn't one already; +# this avoids us returning an error just because nothing sets a success code +# since the modules above will each just jump around +auth required pam_permit.so +# and here are more per-package modules (the "Additional" block) +auth optional pam_cap.so +# end of pam-auth-update config +``` + +Dosyanın sonuna aşağıdaki satırı ekleyin ve `ctrl + x` komutu ile kaydedip çıkın. + +`auth required pam_google_authenticator.so` + +** Şayet bu aşamada bir sorun var ve ekran kilidinizi devreye alırsanız cihazınıza tekrar giremeyebilirsiniz!! ** + +Bu noktadan sonra cihazınızdaki tüm yetkilendirme gereken işlemlerde sizden GA kodu istenecektir. Her şeyin yolunda olduğundan emin olmak ve bir sorun varsa zahmetsizde düzeltmek için ** yukarıdaki tavsiyeye bağlı olarak açık tuttuğunuz sudo yetkili uçbirimden ** başka bir uç birim açarak aşağıdaki komutu girin. + +`sudo echo test` + +sudo yetkilendirmesi için sizden parola ve ardından GA kodu sorulması gerekli. Şayet bu gerçekleşmedi veya `test` yazısı başarılı şekilde yazılmadı ise ayarlarınızda bir terslik var demek olacağından geri dönüp adımlarda bir hata yapıp yapmadığınızı kontrol etmelisiniz. Şayet bir sorunla karşılaşırsanız sudo yetkili uçbirimden `/etc/pam.d/common-auth` dosyasında yaptığınız değişiklikleri geri alıp kaydederek cihazınızın erişiminiz dışına kitlenmesini engelleyebilirsiniz. + +Şayet test'i başarılı şekilde geçti iseniz artık google-authenticator ile birlikte cihazınızı biraz daha güvenli şekilde kullanmaya başlayabilirsiniz. + +## Diğer kullanıcılar + +Eğer cihazda birden fazla kullanıcı var ve sadece bir kullanıcı GA kullanacak ise `/etc/pam.d/common-auth` yapılandırmasındaki değişikliği aşağıdaki ile değiştirerek sadece google-authenticator kurulumu yapmış kullanıcıların OTP kullanmasını sağlayabilirsiniz. + +** Bu durum root kullanıcısının 2FA dışında kalmasına sebep olacağından gerekmedikçe önerilmez. ** + +`auth required pam_google_authenticator.so nullok` + +Şayet root kullanıcısının da girişini GA ile kullanmak isterseniz yukarıdaki adımları root kullanıcı ile tekrar etmeniz gereklidir. diff --git a/src/cihaz_guvenligi/grapheneos.md b/src/cihaz_guvenligi/grapheneos.md index e69de29..b22ea7a 100644 --- a/src/cihaz_guvenligi/grapheneos.md +++ b/src/cihaz_guvenligi/grapheneos.md @@ -0,0 +1 @@ +[Bu bölüme katkı verebilirsiniz](https://git.oyd.org.tr) diff --git a/src/cihaz_guvenligi/lineageos.md b/src/cihaz_guvenligi/lineageos.md index e69de29..b22ea7a 100644 --- a/src/cihaz_guvenligi/lineageos.md +++ b/src/cihaz_guvenligi/lineageos.md @@ -0,0 +1 @@ +[Bu bölüme katkı verebilirsiniz](https://git.oyd.org.tr) diff --git a/src/cihaz_guvenligi/login.md b/src/cihaz_guvenligi/login.md new file mode 100644 index 0000000..200ac73 --- /dev/null +++ b/src/cihaz_guvenligi/login.md @@ -0,0 +1,19 @@ +# Yetkilendirme Güvenliği + +Login veya yetkilendirme GNU/Linux dahil olmak üzere neredeyse her bilgisayar sisteminin temel güvenlik tedbirlerinden biridir. Ekran kilidi olarak yaygın şekilde kullanıcıların karşısına çıkan yetkilendirme sistemleri, bilgisayara kimlerin hangi yetki ile erişeceğine ve erişime olan kişilerin belirlenmesinde kullanılır. + +En temel yetkilendirme kullanımı kullanıcı adı ve parola şekilindedir. Her kullanıcı bir kullanıcı adı ile tanımlanır ve bu kullanıcıya giriş yapabilmesi için bir parola verilir. Söz konusu parola kullanıcılar tarafından sır olarak saklanır ve sisteme girişte kendilerine sorulur. Bu bakımdan yetkilendirme sisteminin güvenliği [parolanın güvenliği](https://guvenlik.oyd.org.tr/beseri_guvenlik/parolalar.html) ve kullanıcıların sır tutabilmesine bağlıdır. + +Yetkilendirme sistemlerine sunulabilecek diğer girdiler; tek kullanımlık kodlar (OTP), biyometrik veriler (parmakizi vb.) ve kriptografik araçlar (akıllı kartlar, Yubikey) olarak çeşitlendirilebilir. Bu girdiler tek başına yetkilendirme için yeterli görülebileceği gibi ikinci faktör olarak parola ile birlikte sistem güvenliğini arttırmak için de kullanılabilir. Bu sayede bir kullanıcının sistemde yetkilendirilmesi bilgiği bir şey ile sahip olduğu bir şeye gereksinim duyacağından yetkilendirme için bir saldırganın edinmesi gereken kaynak arttırılmış olur. + +## İkinci faktör + +İkinci faktör olarak tercih edeceğiniz sistem tamamen kullanım ve güvenlik ihtiyaçlarınıza bağlıdır. Kimi sistemler var olan donanımlarınızı (akıllı telefon, parmak) kullanabilirken + +[Google-Authenticator ile yetkilendirme](cihaz_guvenligi/ga_pam.md) + +[Yubikey ile yetkilendirme](cihaz_guvenligi/yubikey_pam.md) + +[Parmakizi ile yetkilendirme](cihaz_guvenligi/parmak_pam.md) + +[Bu bölüme katkı verebilirsiniz](https://git.oyd.org.tr) diff --git a/src/cihaz_guvenligi/mobil_cihazlar.md b/src/cihaz_guvenligi/mobil_cihazlar.md index 175f587..7e58eb9 100644 --- a/src/cihaz_guvenligi/mobil_cihazlar.md +++ b/src/cihaz_guvenligi/mobil_cihazlar.md @@ -12,13 +12,13 @@ Günümüzdeki tüm genel son kullanıcı ürünleri gibi mobil cihazlar da özg * Yazılım özgürlüğü: Günümüzdeki yazılım özgürlüğü mücadelesinin çizgisinde mobil cihazların da yazılımsal özgürlüğü hala ilerleme aşamasında. Bilgisayarlar gibi firmware seviyesinden işletim sistemi ile kullanıcı yazılımlarına kadar pek çok yazılım üreticilerden geldiği hali ile özgür olmamakta. İşletim sistemi ve yazılımlar görece özgürleştirilebilse de hala firmware seviyesi mülk olarak kullanılmak zorunda. Bu bilinmezlikle birlikte bir güvenlik riskini de orta çıkarmakta. -* GSM mahremiyeti: Baseband modem GSM şebekesine bağlantı kuran donanım olarak mobil cihazlarda donanım ve yazılım özgürlüğünün en büyük düşmanı konumunda. Baseband çoğu cihazda ana işlemci ile doğrudan bağlantı halinde, RAM'i ortak kullanmakta ve dilediği veriye ulaşıp işlem yapabilmekte. Bu cihazın yazılımının eski ve özgür olmaması bir risk oluşturmakta ve bu durumun [kötüye kullanıldığı bilinmekte.](https://money.cnn.com/2014/06/06/technology/security/nsa-turn-on-phone/index.html) GSM'in güvenli olduğu varsayılsa bile sistemin tasarımı gereği hizmet sağlayıcı ve uzantısı olarak devletler tüm kullanıcıların anlık olarak nerede olduğunu ve kullanım bilgilerini elde edebilmekte. Bu mahremiyet sorunu duruma göre bir güvenlik sorununa da dönüşebilmekte. +* GSM mahremiyeti: Baseband modem, GSM şebekesine bağlantı kuran donanım olarak mobil cihazlarda donanım ve yazılım özgürlüğünün en büyük düşmanı konumunda. Baseband çoğu cihazda ana işlemci ile doğrudan bağlantı halinde, RAM'i ortak kullanmakta ve dilediği veriye ulaşıp işlem yapabilmekte. Bu cihazın yazılımının eski ve özgür olmaması bir risk oluşturmakta ve bu durumun [kötüye kullanıldığı bilinmekte.](https://money.cnn.com/2014/06/06/technology/security/nsa-turn-on-phone/index.html) GSM'in güvenli olduğu varsayılsa bile sistemin tasarımı gereği hizmet sağlayıcı ve uzantısı olarak devletler tüm kullanıcıların anlık olarak nerede olduğunu ve kullanım bilgilerini elde edebilmekte. Bu mahremiyet sorunu duruma göre bir güvenlik sorununa da dönüşebilmekte. ## Risk değerlendirmesi -Mobil cihazların günümüz kullanıcıları için hem mahremiyet hem de güvenlik açısından pek çok istenmeyecek özelliği bulunmaktadır. Bu özelliklerin kimi doğal olarak var olmakta kimileri ise kasıtlı olarak kişileri ve bilgilerini ticarileştirme amacı ile kötüye kullanılmaktadır. +Mobil cihazların günümüz kullanıcıları için hem mahremiyet hem de güvenlik açısından pek çok istenmeyecek özelliği bulunmaktadır. Bu özelliklerin kimi doğal olarak var olmakta kimileri ise kasıtlı olarak kişileri ve bilgilerini kontrol etmek amacı ile kötüye kullanılmaktadır. -Bugün genel bir tavsiye olarak güvenlik ihtiyacının yüksek olduğu durumlarda ve tehlike doğurabilecek bilgilerin işlenmesinde mobil cihazların kullanılması önerilmez. Hem donanımsal bilinmezlik hem de gerekli güvenlik ihtiyacının karşılanmasının mobil cihazın avantajlarını ortadan çok yüksek oranda kaldırmasından dolayı önemli durumlarda uygun donanımların seçilmesi yerinde olur. +Bugün genel bir tavsiye olarak güvenlik ihtiyacının yüksek olduğu durumlarda ve tehlike doğurabilecek bilgilerin işlenmesinde mobil cihazların kullanılması önerilmez. Hem donanımsal bilinmezlik hem de gerekli güvenlik ihtiyacının karşılanmasının mobil cihazın avantajlarını çok yüksek oranda ortadan kaldırmasından dolayı kritik kullanımlarda uygun donanımların seçilmesi yerinde olur. Şayet kullanım ihtiyacı mobil bir donanımı gerektiriyor ve bu gereklilik öngörülen riskleri aşacak durumda ise değerlendirmenin yapılarak gerekli tedbirlerin alınması ile riskin en aza indirilmesi mümkündür. @@ -34,17 +34,26 @@ Yukarıdaki soruların cevaplarına göre en uygun cihaz ve kullanım tasarımı Aşağıda çeşitli kullanım senaryoları belirlenmiştir. Buna göre uygun kullanım önerileri de bulunmaktadır. -1. Mutlaka bağlı olmalıyım -2. wifi wifi +1. Sürekli bağlantı +2. wifi - wifi 3. Harici wifi modem 4. şifreleme -### GSM modemli cihaz kullanımı +### Sürekli bağlantı ihtiyacı ve GSM destekli cihazlar -Şayet durumun değerlendirmeniz sonucunda modern cep telefonu kullanımı alışkanlıklarını sürdürmek zorundaysanız Baseband modemi taşıyan bir cihazı alıp kullanmanız gerekli. Bu teorik olarak özgür olmayan ve kürsel bir ağ ile sürekli bağlantı kurma imkanına sahip bir işlemciyi cihazınızın üzerinde yetki sahibi olabileceği riskini de taşımak anlamına gelmekte. Genel kanı, özellikle hedef alınmayacaksanız veya hedef gözetmeyen toplu bir gözetim/saldırının nesnesi olma ihtimaliniz düşük ise bu tehlikeyi taşımanın makul kabul edildiği yönündedir. +Şayet durumun değerlendirmeniz sonucunda modern cep telefonu kullanımı alışkanlıklarını sürdürmek zorundaysanız Baseband modemi taşıyan bir cihazı alıp kullanmak zorunda kalacaksınız. Bu teorik olarak özgür olmayan ve kürsel bir ağ ile sürekli bağlantı kuran bir işlemciyi cihazınızın üzerinde yetki sahibi olabileceği riskini de taşımak anlamına gelmekte. Genel kanı, özellikle hedef alınmayacaksanız veya hedef gözetmeyen toplu bir gözetim/saldırının nesnesi olma ihtimaliniz düşük ise bu tehlikeyi taşımanın makul olduğu yönündedir. -Bu noktada cihaz tercihiniz söz konusu riskinizi azaltabilir. [Baseband izolasyonu](https://www.replicant.us/freedom-privacy-security-issues.php) cihazların ana işlemcisi ile baseband modeminin birbirinden ayrı olmasını ifade etmektedir. Bu şekilde tasarlanmış cihazlarda işletim sisteminin ve işlediği bilgilerin modem tarafından görülmesi mümkün olmadığı gibi modem sisteme doğrudan müdahale edememekte. Bu anlamda işletim sistemi modemi kapatmak istediğinde (uçak modu) modemin gerçekten kapandığına inanmak mümkün olabilmekte. +Bu noktada yapacağınız cihaz tercihi baseband modemden doğan endişelerinizi azaltabilir. [Baseband izolasyonu](https://www.replicant.us/freedom-privacy-security-issues.php) cihazların ana işlemcisi ile baseband modeminin birbirinden ayrı olmasını ifade etmektedir. Bu şekilde tasarlanmış cihazlarda işletim sisteminin ve işlediği bilgilerin modem tarafından görülmesi mümkün olmadığı gibi modem sisteme doğrudan müdahale edememekte. Bu anlamda işletim sistemi modemi kapatmak istediğinde (uçak modu) modemin gerçekten kapandığına inanmak mümkün olabilmekte. +Hangi telefonların bu imkanı sunduğunu öğrenmek ise başlı başına bir sorun olabilmekte. [Replicant projesinin](https://www.replicant.us/) tercih ettiği cihazlar özellikle baseband izolasyonu imkanı sağlamakta. [GrapheneOS](https://grapheneos.org) projesi de sanallaştırma aracılığı ile cihaz işlemcisi ile basband arasında bağlantıları kontrol edebilmekte. [Pinephone](https://www.pine64.org) da [wifi ve modem donanımlarını işlemciden ayrı tutmakta.](https://www.pine64.org/2020/01/24/setting-the-record-straight-pinephone-misconceptions/) Benzer şekilde [Librem5](https://puri.sm/products/librem-5/) cihazlar da baseband modem'i sistemde ayrı çalıştırmakta. + +Sayılan cihazların ya modern kullanım için eski ya da Türkiye'de bulunması zor cihazlar olması gerçeği söz konusu tavsiyeyi bir noktada boşa çıkarmakta. Bir cihazın izolasyon konusundaki kapasitesini öğrenmek çoğu zamandan pek de kolay bulunmayan tasarım detaylarını incelemeyi gerektirdiğinden yeni cihazların keşfi kolay olmamakta. + +Şayet sayılan projelere dahil bir cihazı kullanma imkanınız var ise GSM şebekesini kullanırken en azından cihazınızı kontrol altında tumanız mümkün olabilir. + +## Wifi + +Günümüzdeki internet üzerinden iletişim hizmet ve sistemlerinin gelişmişliği altında artık sesli ve yazılı iletişimin sadece internet bağlantısı ile sağlanması çok kolaylaşmış durumda. [Signal](yazisma_guvenligi/signal.md) veya [Jitsi](https://meet.jit.si) gibi araçların sağladığı imkanlar ile artık GSM ses bağlantısına ihtiyaç eskisi kadar yok. Bu neden ile bir kişi internet bağlantısını sağlayabildiği her yerden iletişim kurması mümkündür. diff --git a/src/cihaz_guvenligi/parmak_pam.md b/src/cihaz_guvenligi/parmak_pam.md new file mode 100644 index 0000000..e69de29 diff --git a/src/cihaz_guvenligi/ssh.md b/src/cihaz_guvenligi/ssh.md new file mode 100644 index 0000000..b22ea7a --- /dev/null +++ b/src/cihaz_guvenligi/ssh.md @@ -0,0 +1 @@ +[Bu bölüme katkı verebilirsiniz](https://git.oyd.org.tr) diff --git a/src/cihaz_guvenligi/sunucu_2fa.md b/src/cihaz_guvenligi/sunucu_2fa.md new file mode 100644 index 0000000..b22ea7a --- /dev/null +++ b/src/cihaz_guvenligi/sunucu_2fa.md @@ -0,0 +1 @@ +[Bu bölüme katkı verebilirsiniz](https://git.oyd.org.tr) diff --git a/src/cihaz_guvenligi/yubikey_pam.md b/src/cihaz_guvenligi/yubikey_pam.md new file mode 100644 index 0000000..b22ea7a --- /dev/null +++ b/src/cihaz_guvenligi/yubikey_pam.md @@ -0,0 +1 @@ +[Bu bölüme katkı verebilirsiniz](https://git.oyd.org.tr)